Morgunblaðið - 27.11.2021, Side 44

44 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. NÓVEMBER 2021
T
hornton Wilder er flestum
gleymdur. Kannski að
ósekju, en hjól tímans
stjórnast ekki af réttlæti,
er ekki knúið af meðaumkun með
mönnunum. Og hjól tímans var
helsta viðfangsefni helstu verka
hans; verðlaunaleikritunum Our
Town og The Skin of Our Teeth. Og
ekki síst einþáttungsins The Long
Christmas Dinner frá 1931, sem
liggur til grundvallar Jólaboði Gísla
Arnar Garðarssonar og Melkorku
Teklu Ólafsdóttur í Kassa Þjóðleik-
hússins.
Hjól tímans var Wilder hugleikið,
en kannski ekki síður hið sérkenni-
lega meðvitundarleysi okkar um
núið og hversdaginn sem myndar
megnið af útsýninu við braut hjóls-
ins. Hugsun sem er kjörnuð svo
eftirminnilega í „Beautiful Boy“
eftir John Lennon (þótt línan sé
reyndar ekki upprunnin hjá hon-
um): Lífið er það sem gengur á
meðan við erum upptekin við að
gera önnur plön.
Wilder var tilraunagjarnt leik-
skáld og hafði að því er virðist ekki
síður áhuga á að ögra forminu en
miðla djúpum hugleiðingum um
hlutskipti mannsins. Og það er
fyrst og fremst formið sem stendur
eftir af einþáttungnum hans í Jóla-
boðinu. Verkið rekur fjölskyldusögu
í rúma öld í gegnum samfellt borð-
hald fjölskyldunnar á aðfangadags-
kvöld („Jólaboðið“ er örlítið villandi
heiti). Kynslóðir koma, kynslóðir
fara, eins og segir í „Fögur er fold-
in“; börn, vonbiðlar og tengdabörn
bætast í hópinn, eldri kynslóðin
víkur af sviðinu. Tímarnir breytast,
hamborgarhryggur leysir kjötsúp-
una af hólmi, hagur fjölskyldunnar
rís og hnígur í takt við hagsveiflur
og gæftir, konurnar taka sér rödd,
hátíðleikinn og friður frelsarans
lætur á sjá og virðist endanlega
fjúka út í veður og vind með
athyglisbrostnum og snjalltækja-
háðum nútímanum.
Og við erum alltaf við borðið. Á
þessari hátíðlegu stund þegar við,
aldrei þessu vant, leiðum hugann að
gangverki lífsins og tilgangi. Rifjum
upp hvaðan við komum og þökkum
fyrir það sem við höfum. Horfum
angurvær á börnin og barnabörnin
og heyrum þungan niðinn í hjóli
tímans.
Jólaboðið fer yfir þessa ættar-
sögu á um einum og hálfum tíma,
sem er bæði langur tími og skamm-
ur. Kannski hreinlega bæði of lang-
ur og of skammur. Hinn klóki
Wilder fór hraðar yfir sögu, handrit
hans helmingi styttra og upplifunin
því fyrst og fremst af framvindu
tímans þar sem hvergi er staldrað
við til að fylla verulega út í mynd-
ina af persónum og samfélagi.
Heildarmyndin verður aðalatriðið.
Um leið og ákveðið er að „þrívíð-
arvæða“ fjölskyldumyndina, fara
nær með myndavélina, gefa fólki og
atburðum meiri fyllingu, er hætt
við að bæði sé reynt að sleppa og
halda.
Það reyndist raunin. Þó svo það
„lofti“ um atburðarásina í heils-
kvöldsútgáfunni þarf sýningin engu
að síður að láta sér staðalmyndir
nægja – stíft formið gefur ekki færi
á raunsæislegri persónusköpun eða
verulega óvæntum vendingum.
Þannig gefst ekki tími til að segja
neitt um fólk og samfélag í upphafi
20. aldarinnar annað en að þar ríkti
óskorað karlveldi. Hipparnir hafa
ekki pláss til að sýna okkur neitt
nema hvað þeir eru miklir hippar
og á móti kapítalisma og Víetnam-
stríði. Nútímabörnin eru stjórnlaus
skjáskrímsli og ekkert annað. For-
eldrar þeirra eru vegan.
Afleiðingin er sú að Jólaboðið
heppnast fyrst og fremst sem
revíukenndur skemmtunarleikur,
þó augljóst sé að höfundar ætli sér
ekki síður að ná til vitsmuna og til-
finninga áhorfenda. Sem verður til
þess að alltaf þarf að koma taum-
haldi á galskapinn inn á milli, þótt
það sé hann sem heldur áhorf-
endum fyrst og fremst við efnið.
En það er ástæðulaust að kvarta
hástöfum yfir því sem skemmtir
manni og það gerir eitt og annað í
þessari sýningu. Ekki síst fram-
gangur leikhópsins, en segja má að
öll eigi þau glansnúmer. Umbún-
aður sýningarinnar er óhlutbundinn
og naumhyggjulegur hjá Berki
Jónssyni (leikmynd) og Halldóri
Erni Óskarssyni (lýsing). Búningar
Helgu I. Stefánsdóttur eru á hinn
bóginn rækilega raunsæislegir, eða
vísa alla vega mjög afgerandi til
tímans þegar viðkomandi persónur
eru kynntar til sögunnar. Það verð-
ur stundum innlifun áhorfenda fjöt-
ur um fót, sérstaklega í síðari hlut-
anum þar sem byltingar nútímans
skella á ein af annarri en eftir
standa persónurnar í múnderingu
fortíðarinnar. Barnaklæðnaður
afvegaleiðir líka ímyndunaraflið
eftir að persónurnar vaxa úr grasi.
Áhrif sýningarinnar eru nánast
alfarið á ábyrgð leikhópsins, sem öll
utan eitt leika tvö hlutverk.
Ólafía Hrönn Jónsdóttir setur
mögulega Íslandsmet í að leika
ungabarn, eftir að hafa verið
aldeilis trúverðug ættmóðir undir
feðraveldishæl í byrjun sýningar.
Gunnar S. Jóhannesson er sannfær-
andi útgerðarmógúll og Ragnheiður
K. Steindórsdóttir fer létt með að
vera hans unga brúður. Þröstur
Leó Gunnarsson er á heimavelli að
leika samanbitna harðjaxla í
athafnalífinu og Ebba Katrín
Finnsdóttir glæsileg og aðsópsmikil
sem nýjasta tengdadóttirin undir
lok sýningar, með fulla stjórn á öllu
nema börnunum sínum. Og senni-
lega fellur annað Íslandsmet í týpu-
gerð þegar Guðjón Davíð Karlsson
birtist sem erkihippinn ógurlegi og
setur jólahald betri borgaranna í
enn eitt uppnámið.
Það kemur í hlut Nínu Daggar
Filippusdóttur og Baldurs Trausta
Hreinssonar að vera dramatísk
ballest sýningarinnar. Hinn langlífi
frumburður fyrstu kynslóðarinnar,
sem „lendir í ástandinu“, gerist rót-
tæk en mildast með aldrinum, sinn-
ir börnum systur sinnar en giftist
aldrei sjálf, á sér bitastæðustu sög-
una, sem fær varla á sig fullnægj-
andi mynd vegna gangverks og að-
ferðar sýningarinnar. Nína Dögg
gerir hvað hún getur til að ljá henni
vigt og dýpt, fer jafnvel offari
stundum í dramatíkinni, en kemst
eins langt og hægt er að fara fram
á í lokaatriðinu fallega með Baldri
Trausta. Hann fer eins og oft áður
ákaflega vel með persónur sem ekki
er gott að átta sig á hvort eru
hversdagslegar, dularfullar eða
jafnvel dularfullar í krafti hvers-
dagsleika síns. Þau eru líka í for-
grunni í bitastæðasta og best skrif-
aða atriði sýningarinnar, þar sem
dramatískt uppgjör á aðfangadag
er rifjað upp á næstu (og þarnæstu)
jólum með vaxandi tilbrigðum í boði
hins óáreiðanlega sameiginlega fjöl-
skylduminnis.
Í leikmunalausri sýningu reynir
talsvert á færni í látbragðsleik og
kannski hefði mátt búast við meiri
lipurð í þeirri list undir stjórn hins
mjög svo „líkamsmiðaða“ Gísla
Arnar. Þegar á heildina er litið er
þessu lipurlega stýrt í höfn af leik-
stjóranum þaulvana. Þó Jólaboðið
reyni að gera aðeins of margt og
takist fyrir vikið ekkert af því til
hlítar er kvöldstundin ánægjuleg.
Eins og í góðu jólaboði er flest
fyrirsjáanlegt. Talsvert hlegið, ekki
síst að frekar ódýrum bröndurum
enda mikið af pöbbum á öllum aldri
í boðinu. Nokkur uppþot vissulega,
en flest jafnar sig hratt. Áhorf-
endur fara heim hugheilir.
Af tímans þunga nið
Ljósmynd/Hörður Sveinsson
Þjóðleikhúsið
Jólaboðið bbbmn
Handritið skrifuðu Gísli Örn Garðarsson
og Melkorka Tekla Ólafsdóttir en það er
byggt á verki Tyru Tønnessen, Julemid-
dag, sem er innblásið af leikritinu The
Long Christmas Dinner eftir Thornton
Wilder. Leistjórn: Gísli Örn Garðarsson.
Leikmynd: Börkur Jónsson. Búningar:
Helga I. Stefánsdóttir. Lýsing: Halldór
Örn Óskarsson. Tónlist: Salka Sól Eyfeld
og Tómas Jónsson. Hljóðhönnun: Krist-
inn Sigmundur Einarsson. Dramatúrg:
Melkorka Tekla Ólafsdóttir. Leikarar:
Baldur Trausti Hreinsson, Ebba Katrín
Finnsdóttir, Guðjón Davíð Karlsson,
Gunnar S. Jóhannesson, Nína Dögg
Filippusdóttir, Ólafía Hrönn Jónsdóttir,
Ragnheiður K. Steindórsdóttir og
Þröstur Leó Gunnarsson. Frumsýning í
Kassanum í Þjóðleikhúsinu föstudaginn
19. nóvember 2021.
ÞORGEIR
TRYGGVASON
LEIKLIST
Kjölfesta „Það kemur í hlut Nínu Daggar Filippusdóttur og Baldurs Trausta Hreinssonar að vera dramatísk ballest sýningarinnar,“ segir í rýni um Jólaboðið sem sýnt er í Kassanum.
Ljósmyndir Rutar og Silju
Skipholti 31 • 105 Reykjavík • Sími 568 0150
Opið virka daga 10-17 • www.rut.is • Ljósmyndir Rutar og Silju
Gjafakort Einstök
jólagjöf