Morgunblaðið - 30.11.2021, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 30. NÓVEMBER 2021
Snjókast Víða um landið hefur snjó kyngt niður síðustu daga og má búast við einhverri snjókomu í dag. Ungir krakkar nýttu tækifærið í gær og léku sér í snjókasti í Lystigarðinum á Akureyri.
Unnur Karen
Eftir tæplega tvö
ár af takmörkunum
og frelsisskerðingu
eru margir farnir að
sýna merki lang-
þreytu. Fólk venst að-
gerðunum og fær æ
róttækari hugmyndir
um hvernig megi
hefta útbreiðslu veir-
unnar og draga úr
álagi af heilbrigðiskerfinu, í von um
að endurheimta eðlilegt líf – fyrir
sig sjálft.
Nýlega hafa heyrst raddir um að
hérlendis verði tekin upp mismun-
unarstefna í formi svokallaðra bólu-
efnapassa. Bóluefnapassar afnema
jafnréttisregluna, sem er ein undir-
staða vestræns samfélags. Þeim er
ætlað að kúga fólk til að þiggja lyf
gegn eigin samvisku og grafa þann-
ig undan frelsi fólks til að ráða yfir
eigin líkama og heilsu. Þeir eru not-
aðir til að skerða rétt fólks til að
afla sér menntunar og vinna fyrir
fjölskyldu sinni. Allt þetta vegna
veiru sem er nú með dánartíðni um
eða undir 0,1%.
Talsmenn stefnunnar halda því
fram að óbólusettir séu líklegri til
að smitast, bera smit, leggjast inn á
spítala og dvelji þar lengur að jafn-
aði. Þeir trúa því að passarnir leysi
þessi vandamál. Vert er að staldra
við og spyrja sig hvort þessar for-
sendur séu réttar og byggðar á
traustum vísindalegum grunni.
Eru óbólusettir
líklegri til að smitast?
Talsmenn bóluefnapassa halda
því iðulega fram að óbólusettir séu
þrefalt líklegri til að smitast en
sóttvarnalæknir hefur talað um að
bólusettir séu 50% ólíklegri til að
smitast. Hvort er rétt?
Raunin er sú að engin hágæða-
rannsókn (slembiröðuð íhlutunar-
rannsókn) hefur metið vörn bólu-
efnanna gegn einkennalausu smiti.
Það finnast því engin áreiðanleg
gögn sem styðja staðhæfingar um
að óbólusettir séu líklegri til að
smitast af Covid-19.
Staðhæfingar um vörn bóluefn-
anna gegn einkennalausu smiti
byggjast á gögnum úr skimun og
athugunarrannsóknum sem byggð-
ar eru á þeim gögnum. Ýmsir þætt-
ir geta haft áhrif á niðurstöður
bæði úr skimun og athugunarrann-
sóknum, svo slíkar rannsóknir geta
ekki framkallað vísbendingar í
háum gæðaflokki.
Fjöldi athugunarrannsókna hefur
leitt í ljós að vörn bóluefna við C19
dvínar með tímanum. Rannsókn frá
Katar, birt í læknatímaritinu
NEJM, gaf til kynna að vörn gegn
smiti fimm mánuðum eftir annan
skammt væri einungis 20%. Rann-
sókn frá Svíþjóð sem lækna-
tímaritið Lancet er að ritrýna gefur
til kynna að vörn gegn smiti með
einkennum sé 40% hálfu ári eftir
annan skammt og sé alveg horfin
þremur mánuðum síðar. Þannig er
vissulega útlit fyrir að vörn gegn
einkennalausu smiti sé einhver til
að byrja með, en óvissan er mikil
vegna utanaðkomandi þátta sem
hafa áhrif á þessar niðurstöður.
Rannsókn í Lancet sýndi t.d. að
38% óbólusettra smituðust af heim-
ilisfólki sínu, en aðeins 25% bólu-
settra smituðust. Sóttvarnastofnun
Bandaríkjanna birti rannsókn í
sumar sem sýndi að 74% smita
hefðu verið meðal bólusettra þótt
aðeins 69% fólks væru bólusett.
Rannsóknin dró vörn bóluefnanna
við smiti verulega í efa.
Er réttmætt að kenna óbólusett-
um um faraldurinn þegar virkni
bóluefnanna er svona óljós?
Eru óbólusettir líklegri
til að dreifa smitum?
Bólusettir eru ólíklegri til að
finna fyrir C19-einkennum og
þannig eykst hættan á að þeir smiti
aðra óafvitandi.
Fjöldi rannsókna bendir til að
veirumagn sé ekki minna í smit-
uðum bólusettum einstaklingum
þótt þeir séu oft með minni ein-
kenni en óbólusettir. Bóluefni sem
fela einkenni en draga ekki úr smiti
geta þannig aukið útbreiðslu veir-
unnar. Áðurnefnd rannsókn í Lan-
cet sýndi að 25% bólusettra en að-
eins 23% óbólusettra hefðu smitað
heimilisfólk sitt. Mörg dæmi eru
um að bólusettir hafi smitað marga
jafnvel í fullbólusettum hópum.
Dregur útbreidd
bólusetning úr smitum?
Ætla mætti að minna væri um
C19-smit á þeim svæðum þar sem
bólusetningarhlutfall er hátt en svo
virðist ekki vera. Nýleg rannsókn
sýnir að slík fylgni er ekki fyrir
hendi. Smit voru jafnvel tíðari þar
sem hlutfall bólusetninga var hátt.
Ástæðan gæti verið sú að bólu-
settir fari síður varlega því þeir
telji sig vel varða fyrir smiti, og
þegar þeir sýkjast séu þeir ólíklegri
til að finna fyrir einkennum, gæti
sín því síður og dreifi smiti í meira
mæli.
Eru óbólusettir byrði
á heilbrigðiskerfinu?
Margt bendir til þess að bóluefn-
in veiti vörn gegn alvarlegum veik-
indum. Bólusetning óbólusettra
gæti sennilega hlíft okkur fyrir
nokkrum innlögnum á næstu mán-
uðum. Að vera óbólusettur veldur
hins vegar ekki endilega meira
álagi á heilbrigðiskerfið en aðrir
áhættuþættir svo sem aldur og
undirliggjandi sjúkdómar. Ef það
ætti að mismuna fólki á þeim
grundvelli að það sé baggi á heil-
brigðiskerfinu er erfitt að sjá hvert
það myndi leiða. Ætti að nota sömu
rök til að mismuna fólki sem er í
áhættuhópi vegna lífsstíls-
sjúkdóma? Betri leið er að efla heil-
brigðiskerfið svo það geti sinnt
hlutverki sínu án þess að mismuna
borgurunum.
Skila bóluefnapassar árangri?
Reynsla annarra þjóða sýnir að
það að beina harðari sóttvarna-
aðgerðum að óbólusettum hefur
ekki spornað við útbreiðslu og
álagi. Bóluefnapassar hafa hins
vegar orðið tilefni til fjöldamót-
mæla í mörgum borgum og dregið
úr trausti á stjórnvöldum.
Það er lítið til af vönduðum rann-
sóknum um virkni bóluefnapassa,
en ein óritrýnd rannsókn bendir til
þess að upptaka bóluefnapassa
dragi ekki úr tíðni smita. Ekkert
bendir til að þátttaka í bólusetn-
ingu sé meiri þar sem bóluefna-
passar eru í notkun. Tvær rann-
sóknir gefa til kynna að
bóluefnapassar dragi úr vilja fólks
til að láta bólusetja sig og dragi al-
mennt úr trausti á heilbrigðis-
yfirvöldum – enda eiga neikvæðir
hvatar það til að hafa öfug áhrif.
Ástandið hefur ekki batnað í þeim
löndum sem hafa farið þessa leið.
Ástandið er hins vegar betra hjá
þeim ríkjum sem hafa kosið að
fylgja sjálfbærri stefnu í sótt-
vörnum. Það er að efla heilbrigð-
iskerfin, beita snemm-meðferð,
vernda viðkvæma hópa og leyfa
fólki að lifa óröskuðu lífi. Á Vest-
urlöndum eru helstu dæmin Flór-
ída, Texas og fleiri ríki í Bandaríkj-
unum, sem og Svíþjóð. Sænsk
stjórnvöld ákváðu hins vegar ný-
lega að taka upp bóluefnapassa,
þvert á ráðleggingar sótt-
varnalæknis þar í landi. Það virðist
því hafa verið pólitísk ákvörðun,
ekki byggð á vísindum.
Lágmörkum skaðann
Þegar upp er staðið viljum við
geta horft til baka og verið stolt af
því hvernig við tókumst á við þetta.
Stolt af því að hafa ekki gengið eins
langt og önnur lönd í frelsissvipt-
ingum og mannréttindabrotum.
Stolt af því að hafa sýnt samstöðu
og umburðarlyndi, frekar en að
snúast hvert gegn öðru. Stolt af því
að hafa látið rökin og vísindin ráða
aðgerðum, frekar en að herma í
blindni eftir öðrum löndum. Fyrr
eða síðar munu flestir sennilega
smitast, bæði bólusettir og óbólu-
settir. Náttúrulegt ónæmi mun
veita síðari hópnum góða vörn gegn
endursmiti. Faraldurinn mun taka
enda, en skaðinn af óhóflegum að-
gerðum gæti fylgt okkur til kom-
andi ára. Reynum að lágmarka
þann skaða.
Nálgast má heimildaskrá á www.-
kofid.is/boluefnapassar.
Eftir Jón Ívar
Einarsson og
Erling Óskar
Kristjánsson
» Það finnast engin
áreiðanleg gögn sem
styðja staðhæfingar um
að óbólusettir séu lík-
legri til að smitast af
Covid-19.
Jón Ívar
Einarsson
Jón Ívar er læknir, lýðheilsufræð-
ingur og prófessor við læknadeild
Harvard-háskóla. Erling Óskar er BS
í verkfræði og vefstjóri kofid.is.
Hvaða vanda leysa bóluefnapassar?
Erling Óskar
Kristjánsson