Morgunblaðið - 01.12.2021, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. DESEMBER 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Almenn-
ingur hef-
ur auðvit-
að ekki á hreinu
hversu mörg
þekkt afbrigði af
kórónuveirunni
hafa herjað á
mannkynið í nærri tvö ár.
Nú síðast skaust suðurafr-
íska afbrigðið óvænt upp á
yfirborðið og boðaði ógn og
skelfingar í huga þeirra sem
voru drýgstir að koma frétt-
unum á framfæri við þjak-
aðar þjóðir sem mega ekki
við miklu. Sumir þeirra sem
gáfu sér andrúm til að hugsa
skýrt þóttust reyndar hafa
heyrt um þetta suðurafríska
afbrigði áður, fyrir ekki svo
löngu. En afbrigðinu var í
skyndi gefið nýtt nafn og
heitir hér eftir „Ómíkron-
afbrigðið.“ Á þessum stutta
tíma hafði Ómíkron haft
ótrúleg heimsáhrif undir
báðum nöfnunum. Það var
skellt í lás á Afríku víða
hvar. Varkárt ríki og umset-
ið eins og Ísrael bannaði
þegar öllum heiminum að-
gang að landinu næstu tvær
vikur eða svo. Og víðar var
skert í lás og flugsamgöngur
stöðvaðar. Það var með
nokkrum ólíkindum hversu
mikil áhrif, svo ekki sé talað
um yfirgengileg útgjöld,
nýja veiran hafði á ör-
skömmum tíma og það á
meðan menn vissu næstum
því ekki neitt um hana.
Fjármálamarkaðir vítt og
breitt hristust og skókust
með alkunnum afleiðingum.
Þeir höfðu komist áleiðis
með að nálgast það að halda
haus á ný þegar Powell,
seðlabankastjóri Bandaríkj-
anna, missti út úr sér óvar-
leg ummæli um Ómíkron,
sem hann virtist þó ekki vita
mikið meira um en sauð-
svartur almúginn, sem búið
var að hræða upp úr skónum
og gott ef ekki úr honum
hálfa líftóruna.
Frétt flögraði á ljóshraða
um alla heimsbyggðina þeg-
ar að Ómíkron fannst í Belg-
íu. Heilbrigðisráðherrar
Evrópulanda kepptust um að
koma því í fjölmiðla með al-
vöruþunga að þeir sjálfir
væru hluti af alþjóðlegum
áhyggjum í hærri skalanum
vegna þessara óskapa sem
enginn hafði átt von á.
En loks heyrðist í lækn-
inum sem hafði „uppgötvað“
veiruna og sú góða kona sló
allt annan og
gjörólíkan tón.
Hún sagði að
veiruafbrigðið,
sem kom í hennar
hlut að kynna fyr-
ir almenningi,
einkenndi ekki
síst að veikindi einstaklinga
sem höfðu fengið hana, birt-
ust sem einstaklega mild við-
brögð við smituninni.
Vissulega eru skjót við-
brögð langoftast nær betri
en hin, þótt erfitt sé að
leggja mat á það þegar af-
brigði veirunnar teljast í
hundruðum eða jafnvel þús-
undum.
Powell seðlabankastjóri,
sem skók peningamarkaðina
meir en hann ætlaði, reyndi
að koma því að eftir að þeir
tóku að hrynja í nýju tauga-
veiklunarkasti, að rétt væri
að athuga að við, mannfólkið,
myndum ekki vita með
neinni vissu fyrr en eftir svo
sem tvær vikur, hvort hafa
þyrfti minnstu áhyggjur af
þessu nýja afbrigði pest-
arinnar! En þá voru allir
hættir að hlusta og háværar
kröfur þegar uppi um að
herða þyrfti skrúfurnar á
frelsi almennings, því að allt
annað væri fullkomið
ábyrgðarleysi og best væri
og sjálfsagt að draga ekki
ekki lengur að fresta jól-
unum af þessu ríkulega til-
efni. Frægt fordæmi frá
Castro heitnum er auðvitað
til fyrir slíku.
Þeir sem hafa ríkasta þörf
á að missa sig við hvert tæki-
færi eiga að sjálfsögðu rétt á
að iðka það í óhófi en gera
verður þá kröfu til helstu
toppstykkja ríkjanna að þau
hafi lágmarksþrek og gæti
þess að trylla ekki söfnuði
heimsins við hvert einasta
tækifæri sem þeim gefst.
Reyndar hafa ábyrgir að-
ilar nú síðustu dægrin slegið
annan tón um hvers væri að
vænta af henni, kannski í
framhaldi af lýsingu lækn-
isins sem fann veiruna, um
að ekki væri fráleitt að
vænta þess að þetta milda og
mjúka afbrigði markaði
tímamót um að tryllingurinn
væri á enda!
Þeir sem lifað hafa al-
gjörlega fyrir hann verða að
sætta sig við að allt gott, rétt
eins og vont, tekur enda.
Um það er sagan sá dóm-
ari sem kemst næst því að
vera óskeikull.
Vonandi verða
viðbrögðin við
„Ómíkron-
afbrigðinu“
víti til varnaðar}
Svakalegar
sveiflur
Á
rið 1918, fullveldisárið, var þjóðin
meðal þeirra fátækustu sem við
berum okkur saman við. Lands-
framleiðslan var til dæmis innan
við helmingur þess sem var í
Danmörku, en hún hafði þá fallið um rúmlega
fimmtung á stríðsárunum og aðstæður lands-
manna allar erfiðar. Einum 103 árum síðar er
staðan önnur og hagur landsmanna hefur
vænkast verulega.
Góð staða lands og þjóðar skýrist ekki síst
af fullveldinu. Fullveldið gerir okkur kleift að
ráða eigin málum og það er lykilatriðið í því
að færa lífskjör þjóðarinnar frá botni þar
sem stærstur hluti bjó við örbyrgð og í hæstu
hæðir þar sem við stöndum jafnfætis þeim
þjóðum sem búa við hvað mesta velsæld í
heiminum.
Sjálfsákvörðunarréttinum og frelsinu sem fullveldið
færði okkur á sínum tíma fylgir þó ábyrgð sem felst
m.a. í því að sigla ekki sofandi að feigðarósi – farga full-
veldinu, framselja vald yfir landi og þjóð til annarra
ríkja eða ríkjasambanda eða tapa því frelsi sem við
njótum hvert og eitt, í frjálsu landi.
Hver einstaklingur ber ábyrgð á sjálfum sér og nýtur
frelsis til að athafna sig eins og hentar svo lengi sem að
ekki er gengið á réttindi annarra. Lög og reglur taka í
grunninn mið af því. Ábyrgðin nær því jafnt til fram-
komu í garð annarra, fjárhagslegra atriða eða til dæmis
persónulegra sóttvarna svo tekið sé nærtækt
dæmi. Ef við freistumst til að ýta ábyrgðinni
yfir á aðra kvarnast fljótt úr frelsinu og við
finnum okkur föst í barnfóstrusamfélagi, þar
sem allir aðrir og þá sérstaklega hið op-
inbera á að passa upp á okkur og okkar.
Lýðveldið Ísland þarf einnig að gæta
sinna hagsmuna gagnvart öðrum þjóðum og
stjórnvöld mega ekki sofna á verðinum þeg-
ar kemur að fullveldinu. Taka þarf ákvarð-
anir sem tryggja hagsmuni landsmanna sem
best, búa sem best um hnútana þannig að
tækifærin séu til að grípa þau og samfélagið
blómstri. Aðrir sjá um sig.
Það væri því gott að sjá stjórnvöld staldra
við þegar kemur að reglugerðaflaumi utan
úr Evrópu sem ætlast er til að Íslendingar
stimpli helst með bundið fyrir bæði augu og
fylgi í einu og öllu. Dómstóll í Evrópu virðist í hugum
sumra hafa meira gildi en okkar æðsti dómstóll til 101
árs og ákveðið var að orkumálum væri líklega bara best
komið í höndum erlendra aðila með innleiðingu þriðja
orkupakkans. Þessu þarf að mæta af hörku – standa
með hagsmunum Íslands í alþjóðasamhengi og verja
það frelsi sem fullveldið færir okkur.
Til hamingju með 103 ára afmælið við öll, með full-
veldið Ísland. bergthorola@althingi.is
Bergþór
Ólason
Pistill
Að eiga sig sjálfur
Höfundur er þingmaður Miðflokksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
Ó
míkron-afbrigði kór-
ónuveirunnar hefur vakið
nokkurt uppnám víða og
stjórnvöld í mörgum lönd-
um boðað hertar sóttvarnareglur af
þeim völdum, jafnvel þannig að sums
staðar óttast menn um að enn ein
jólahátíðin sé að fara í súginn. Á hinn
bóginn reyndi Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunin (WHO) að sefa menn
í tilkynningu í gær þar sem sagt var
að þrátt fyrir að smithættan af völd-
um afbrigðisins væri mikil, þá lægi
ekkert fyrir um að það væri skeinu-
hættara en hin fyrri og varaði við óða-
goti vegna þess.
Ýmsir sérfræðingar hafa látið
svipuð sjónarmið í ljós og jafnvel haft
uppi vonir um að Ómíkron-afbrigið
geti reynst til þess fallið að binda
enda á faraldurinn. Dr. Ugur Sahin,
stofnandi BioNTech, sem þróaði bólu-
efni Pfizer, talaði sjálfsagt skýrast um
afbrigðið: „Ekki fríka út,“ sagði hann
og benti á að þrátt fyrir að afbrigðið
kynni að koma sér hjá mótefnum, þá
hefði ónæmiskerfi líkamans ýmis
önnur vopn, sem bólusetning brýndi.
Hversu vel bóluefnin duga gegn
Ómíkron-afbrigðinu er þó enn á
huldu. Búast má við rannsóknarnið-
urstöðum um það á næstu dögum.
Kom fram í Suður-Afríku
Ómíkron-afbrigðið var fyrst upp-
götvað í Suður-Afríku og vís-
indamenn þar í landi greindu þegar í
stað óvenjumargar stökkbreytingar á
veirunni, sem gætu bæði gert hana
meira smitandi og erfiðari viðfangs
fyrir ónæmiskerfi líkamans, jafmvel
þó svo fólk sé bólusett eða hafi áður
fengið veiruna.
Hins vegar hafa suðurafrískir
læknar einnig sagt að veikindi af völd-
um Ómíkron virðist vægari en af öðr-
um afbrigðum og ekki öll hin sömu,
en hin helstu eru þreyta. Þeir vilja þó
ekki fullyrða of mikið og segja enn
eftir að koma í ljós hvernig afbrigðið
leikur eldri sjúklinga.
Reynist Ómíkron meira smitandi
en fyrri afbrigði – þar er einkum horft
til Delta-afbrigðisins – en valda mun
vægari einkennum og færri dauðs-
föllum, þá kunna góðar fréttir að fel-
ast í því. Ómíkron-afbrigðið kynni þá
að útrýma fyrri afbrigðum og flýta
þannig fyrir endalokum faraldursins,
sérstaklega ef það eða síðari afbrigði
út frá því verða lítið annað en kvef.
Getur brugðið til beggja vona
Um það er þó of snemmt að
segja, en þó að þróunin sé oft á þá
lund, þá eru líka mörg dæmi um hið
gagnstæða.
„Veirur verða ekki óhjákvæmi-
lega minna skæðar með tímanum,“
sagði Carl Bergstrom, erfðalíffræð-
ingur við Washington-háskóla í
Seattle á Twitter. „Ef það hefur
gerst með Ómíkron – og það er of
snemmt að segja – þá væri það
heppni.“
Þrátt fyrir að það eigi við um
hefðbundnar kvefpestir, sem eru af
ætt kórónuveira, þá á það ekki við
um inflúensur, mislinga eða bólusótt,
svo dæmi séu tekin.
Ýmsir umhverfisþættir skipta
þarna einnig máli. Bæði Alfa- og
Delta-afbrigðin komu fram meðan
lítið var um náttúruleg mótefni
vegna smita og bólusetning sáralítil.
Nú er hins vegar talsvert af mótefni
og bólusetning víða mjög almenn, svo
náttúruval veirunnar er annað fyrir
vikið og þróun hennar því á aðra leið
en áður.
Sem fyrr segir er of snemmt að
segja til um eðli Ómíkron, en þar get-
ur brugðið til beggja vona, það getur
annað hvort falið í sér lausn eða enn
eina bylgjuna og verri.
Ómíkron vekur ugg
en kann að veita von
Líkt og í fyrri afbrigðum er prótein-broddur veirunnar í brennidepli
ACE2 viðtaki
Mótefni
HÝSILFRUMA
Meira en 70% 1-5%
Mynd af brodd-próteini Ómíkron
Stökkbreytingar frá broddum
upphaflegu SARS-CoV-2.
Breyting á broddi
getur haft áhrif
á smitgetu.
Broddur í Ómíkron
Brodd-próteinið í
SARS-CoV-2 tengist
ACE2-viðtakanum á
hýsilfrumu í manns-
líkamanum, sem einkum
eru í lungnafrumum.
Þegar broddurinn er tengdur
viðtakanum smitar veiran frumuna.
Áunnið ónæmi frá fyrra
smiti eða bólusetningu
ber kennsl á brodd-
próteinið og kemur í
veg fyrir að það festi
sig við hýsilfrumu.
32 af 50 stökkbreytingum
á Ómíkron eru á broddi.
Breytist broddur
mikið gæti hann
orðið mótefnum
óþekkjanlegur
svo ekki væri
vörn í bóluefni.
Bygging Ómíkron-afbrigðis Kórónuveirunnar
Kjarnveiruhjúpur
Inniheldur RNA,
erfðaboðefni, sem
veiran þarf til að
fjölga sér.
Broddur
Veiruhjúpur Himna
Heimild: Bambino Gesu spítalinn í Róm
SARS-COV-2
Í gríska stafrófinu eru 24 stafir,
en það hefur verið notað til að
nefna afbrigði kórónuveirunnar.
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin
(WHO) ákvað þó að sleppa
tveimur, fyrst Ny og síðan Xí, svo
nýjasta afbrigðið er nefnt Ómík-
ron. Ástæðan er að Ny þótti of
líkt „new“, en Xí þótti minna um
of á Xi Jinping, einræðisherra
Kína, sem er spéhræddur maður
og hefur mikil ítök í WHO.
Xi vafðist
fyrir WHO
GRÍSKA STAFRÓFIÐ
Α Β Γ Δ
Ε Ζ Η Θ
Ι Κ Λ Μ
Ν Ξ Ο Π
Ρ Σ Τ Υ
Φ Χ Ψ Ω
Alfa Beta Gamma Delta
Epsílon Zeta Eta Þeta
Jóta Kappa Lambda My
Ny Xí Ómíkron Pí
Hró Sigma Tá Upsilon
Fí Kí Psí Ómega