Morgunblaðið - 01.12.2021, Qupperneq 24

24 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. DESEMBER 2021
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Áhugasamir listunnendur flykkjast
þessa dagana að hinni glæsilegu
safnbyggingu Fondation Louis Vuit-
ton í París, sem stjörnuarkitektinn
Frank Gehry hannaði, og stíga þar
inn í einstakan myndlistarheim sem
rússnesku Morozov-bræðurnir
sönkuðu að sér í upphafi tuttugustu
aldar, með lykilverkum franskra og
rússneskra listamanna þess tíma.
Eftir að hafa sýnt bólusetningar-
passa upplifa gestir, allir með grímu
fyrir vitum, faglega framsetta sýn-
ingu á um 200 meistaraverkum sem
voru á sínum tíma keypt og sett
saman af mikilli ástríðu fyrir sam-
tímalist þess tíma. Bræðurnir
keyptu verk eftir franska listamenn
á borð við Gauguin, Van Gogh, Man-
et, Matisse, Monet, Cézanne, Pic-
asso, Bonnard, Derain – allt að tvo
tugi verka eftir þá suma, og mynd-
verk eftir rússneska meistara sam-
tímans eins og Repin, Korovin,
Golovin, Gonchorova, Malevich og
Konekov. Mörg verkanna pöntuðu
Morozov-bræðurnir beint af lista-
mönnunum. Einnig eru í safninu
perlur eftir norræna listamenn eins
og Edvard Munch og Gallen-Kallela.
Keyptu málverk í bunkum
Á aðeins tveimur áratugum komu
bræðurnir Mikhail (1870-1903) og
Ivan Morozov (1871-1921) sér upp
einstöku safni samtímalistar í
Moskvu. Þeir voru áhrifamiklir iðju-
höldar og ferðuðust reglulega til
Frakklands, eins og margir efnaðir
Rússar þess tíma. Þar komust þeir í
kynni við ögrandi myndverk im-
pressjónistanna og eftirmanna
þeirra og hrifust svo af að þeir tóku
að safna, og keyptu oft fjölda verka
samtímis í helstu galleríunum.
Mikhail lést ungur, aðeins 33 ára,
nokkrum árum eftir að hann fór að
fylla glæsihús sitt í Moskvu af verk-
um. En Ivan hélt uppteknum hætti
og á árunum fram að rússnesku
byltingunni hélt hann áfram að
byggja safn sitt upp af miklum
metnaði. Hann þótti hafa afar gott
auga fyrir gæðum verka og stefndi
að því að mynda einstakt listasafn
sem almenningur gæti sótt. Bræð-
urnir kynntu kaup sín á frönskum
verkum fyrir rússneskum lista-
mönnum og höfðu þannig talsverð
áhrif á þróun samtímamyndlistar í
Rússlandi. Þeir keyptu líka mark-
visst verk eftir landa sína; er yfir
lauk höfðu þeir eignast um 200 verk
eftir listamenn í Frakklandi og um
400 eftir Rússa.
Á árunum um og eftir aldamótin
1900 byggðu Morozov-bræðurnir
upp aðra af tveimur rómuðustu
samtímasafneignum í Moskvu. Hinn
lykilsafnarinn var Sergei Shchukin,
sem einnig var auðugur iðnrekandi.
Hann safnaði myndlist í Frakklandi
en nær ekkert í heimalandinu. Sum-
um hefur þótt Shchukin vera djarf-
ari í innkaupum, að hann hafi sótt í
enn meira ögrandi samtímamenn,
og hann keypti til að mynda enn
fleiri verk eftir Picasso og Matisse.
Listfræðingar telja hins vegar að
Ivan Morozov hafi haft betra auga
og hafi keypt fleiri ótvíræð list-
söguleg lykilverk, en hann átti til að
bíða í allt að ár eftir að verk sem
hann ásældist kæmi á markað.
Við rússnesku byltinguna voru
safneignir þessara mikilvirku safn-
ara þjóðnýttar. Ivan Morozov flutti
til Frakklands og lést fimmtugur að
aldri. Fyrst breytti byltingar-
stjórnin glæsihýsi hans í fyrsta safn-
ið sem opnað var í heiminum með
evrópskri samtímalist, enda áttuðu
menningarkommisarar Rússa sig
vel á því hvers konar merkissafn um
var að ræða. Á fjórða áratugnum
var safnið síðan leyst upp og verkin
send í listasöfn víða út um hið
víðáttumikla Rússland. Í dag má
venjulega sjá mörg þeirra í Hermi-
tage-safninu í Pétursborg og í
Púskin- og Tretyakov-söfnunum í
Moskvu.
Eftir margra ára undirbúning
tókst safnstjórum Fondation Louis
Vuitton að fá leyfi rússneskra yfir-
valda og safnanna þriggja til að færa
kjarna Shchukin-safnsins í skamm-
an tíma aftur til Parísar og settu
upp gríðarvinsæla sýningu á verk-
unum, sýningu sem um 1,2 milljónir
manna sáu. Og nú er leikurinn end-
urtekinn og Morozov-safnið er sett
upp á sama stað, með heillandi
blöndu verka sem bræðurnir keyptu
í París og þeirra rússnesku.
Líkt við sprengingu
Gagnrýnendur hafa ausið sýn-
inguna lofi og sagt um einstakt tæki-
færi að ræða, að sjá öll þessi til-
komumiklu verk aftur samankomin.
Rýnir The New York Times líkir
framkvæmdinni við „sprengingu“
sem jafnist á við skáldsöguna Stríð
og frið eftir Tolstoj og hann hvetur
fólk til að fá sér bólusetningarpassa
og flýta sér á sýninguna.
Sýningin fyllir alla sali Louis Vu-
itton-stofnunarinnar. Í fyrsta sal eru
portrett af bræðrunum, ættingjum
þeirra og vinum, verk sem gefa góða
tilfinningu fyrir þeim ríkmannlega
heimi sem verkin voru sett upp í. Þá
taka við salir sem vísa í uppheng-
ingu bræðranna, sem iðulega var
þematísk; einn stærsti salurinn er
þannig með náttúruverkum og sýnt
fram á hvernig verk franskra og
rússneskra listamanna kölluðust á í
safneigninni með hrífandi hætti. Þar
er einnig undursamlegt verk í fimm
flennistórum hlutum sem Pierre
Bonnard málaði sérstaklega fyrir
veggina við stigann hjá Ivan Moro-
zov (á sýningunni eru alls 14 verk
eftir Bonnard). Þá hefur verið end-
urskapaður tónlistarsalur Ivans með
sjö málverkum og fjórum skúlptúr-
um sem Maurice Denis og Aristide
Maillol unnu fyrir hann. Heilt her-
bergi fer svo undir snilldarverk eftir
Gauguin, annað undir uppstillingar
og einstaka Marokkó-þrennu Mat-
isse, en dramað er hvað mest í
myrkvuðum sal þar sem aðeins er
eitt af rómuðustu málverkum Vin-
cents Van Goghs, „Fangelsisgarð-
urinn“, verk málað síðasta árið sem
hann lifði.
Óhætt er að taka undir með gagn-
rýnandanum sem hvatti fólk til að
stökkva til Parísar og upplifa á ein-
um stað öll þessi hrífandi lykilmynd-
verk áranna áður en rússneska bylt-
ingin breytti þessum heimi.
Dramatík Hið rómaða málverk Vincents van Goghs, „Fangelsisgarðurinn“ frá 1890, er sýnt eitt
og upplýst í myrkvuðum sal. Langt er síðan það var síðast sýnt utan Rússlands.
Landslag Í einum sala Louis Vuitton-stofnunarinnar er stillt saman landslagsverkum eftir
franska impressjónista og rússneska samtímamenn þeirra, eins og Morozov-bræður sýndu þau.
Einstök safneign aftur sett saman
- Í París stendur yfir sýning á rómuðu
safni rússnesku Morozov-bræðranna
Morgunblaðið/Einar Falur
Litaveisla Árið 1012 málaði Pierre Bonnard fimm verk fyrir Ivan Morozov sem var komið fyrir við stigann í glæsi-
hýsi hans í Moskvu. Hér eru fjögur þeirra, hið þrískipta „Við Miðjarðarhafið“ og „Snemma vors í sveitinni“.
Stemning Tónlistarsalurinn á heimili Ivans Morozovs er endurskapaður, með málverkum eftir Maurice Denis og
höggmyndum Aristides Maillols en listamennirnir unnu verkin sérstaklega í salinn að ósk safnarans.
Safnarinn Ivan Morazov við Céz-
anne-málverk í verki eftir Serov.
Málarar Stór sjálfsmynd Ilya Mas-
hkovs, með Pyotr Konchalovsky.