Morgunblaðið - Sunnudagur - 05.12.2021, Side 20

20 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5.12. 2021
TÍMAVÉLIN
Þ
að hefur vakið furðu mína,
hvað ýmsir þeirra, sem hafa
þurft að láta ljós sitt skína á
almannafæri vegna sjónvarpsins,
hafa haft daufa og fornfálega peru í
heilalampanum. Menn, sem eru mér
mörgum áratugum yngri, tala eins
og eldgamlir afturhaldsgaurar, sem
eru hræddir við allt nýtt, og eira
engu fyrr en þeir hafa komið lögum
yfir alla hluti og þá helzt bannlögum.
Eg hélt, að ríkistilskipana- og
bannlagaæði tilheyrði eingöngu fas-
isma og kommúnisma, þar sem þró-
unin er barin niður eins lengi og
hægt er með kylfu löggjafans.“
Þannig komst maður sem kallaði
sig „Sigurð gamla“ að orði í bréfi til
Velvakanda í Morgunblaðinu á að-
ventunni 1961.
Hann taldi lítið gagn í því að
spyrna fótum við hinu óhjákvæmi-
lega. Sjónvarpið væri komið og kæmi
í enn ríkara mæli, ekki síður en sími,
útvarp og kvikmyndir. „Bændur riðu
frá miðjum heyönnum til Reykjavík-
ur til þess að mótmæla símanum, og
nú fá menn mynd af sér í blöðum og
fá að tala í útvarpið til þess að mót-
mæla sjálfsögðum hlut.“
Sigurður gamli vakti athygli á því
að „dagblað eitt“ hefði leitt fimm
spekinga fram á ritvöllinn til þess að
vitna um viðbjóð sinn á sjónvarpinu.
Sá fyrsti þeirra, námsstjóri, hefði
sagt: „Ég er yfirleitt á móti sjón-
varpi.“ Samt viðurkenndi hann, að
það kynni „að reynast gagnlegt sem
kennslutæki í skólum“. „Veit mað-
urinn ekki, að sjónvarpið er einhver
mesta framför í kennslumálum, sem
orðið hefur á þessari öld?“ spurði
Sigurður gamli. „Og ekki bara í skól-
um, heldur líka á heimilunum. Náms-
efnið fangar hug barnanna, þegar
myndir skýra það, og sjónvarp frá
samtíma atburðum um heim allan
efla þroska bæði ungra og aldinna.“
Fram kom í skrifinu að þjóðleik-
hússtjóri héldi að „lítið verði um hag-
rænt frístundastarf“ fólks, ef sjón-
varpið fengi að koma til Íslands eins
og annarra landa. „Ætli að Jón Páls-
son í Tómstundaþætti útvarpsins sé
á sama máli?“ spurði Sigurður gamli.
„Væri það ekki munur að geta kennt
og sýnt tómstundaiðju í sjónvarpi,
þar sem hægt er að sýna öll hand-
brögð, í stað þess að skýra allt í
gegnum eyrað?“
Því næst vitnaði hann í tvo pró-
fessora. Annar hafði litlar mætur á
sjónvarpi og taldi enga tryggingu
fyrir því að hægt yrði að framleiða
frambærilegt efni hérlendis.
„Hinn prófessorinn, sem líka hef-
ur nöldrað í útvarp, eggjar alls konar
stofnanir til klögumála. Hann vill
láta þær stofnanir, „sem fyrir-
sjáanlega verða harðast úti“, krefj-
ast skaðabóta! Hér á hann aðallega
við leikhús, útvarp og kvikmynda-
hús. Það á sem sagt að krefjast
skaðabóta fyrir óorðinn og ímynd-
aðan hlut. Það er eins gott, að þetta
er ekki prófessor í lögfræði, sem tal-
ar.“
Sigurður gamli lauk máli sínu á
þessum orðum: „Nei, það þýðir ekki
að berjast gegn þróuninni, mínir
herrar. Sjónvarpið er mesta menn-
ingartæki, sem fundið hefur verið
upp, næst leturgerð. Það flytur
menninguna beint inn á heimilin,
sjónleiki, balletta, kvikmyndir
o.s.frv. og einna mestu máli skiptir
fréttaþjónustan, sem færir þjóðir
heims nær hver annarri.“
Ungæðiskeimur af
skrifunum
Nafni gamla mannsins, Sigurður A.
Magnússon rithöfundur, svaraði
honum á sama vettvangi nokkrum
dögum síðar. Grunaði hann „að
kumpáninn, sem nefnir sig „Sigurð
gamla“ og segir óbeinum orðum að
hann væri „mörgum áratugum“ eldri
en ég, veifi fölskum eða lituðum hær-
um, og þykir mér nokkur ungæðis-
keimur af skrifum hans“. Taldi Sig-
urður A. nefnilega að gamlir menn
gætu bókstaflega ekki verið eins
jafnvægislausir og téður „öldungur“
– og það út af máli sem hlyti að mega
ræða rólega og öfgalaust, án allra
gífuryrða, uppnefna og útúrsnún-
inga.
Sjálfur kvaðst Sigurður A. hafa
þriggja og hálfs árs reynslu af
bandarísku sjónvarpi, og auk þess
talsverða reynslu af sjónvarpi í Dan-
mörku, Þýskalandi og Bretlandi. Á
þeirri reynslu byggði hann afstöðu
sína til sjónvarps á Íslandi. Hann
viðurkenndi gildi þess til fréttaflutn-
ings og kennslu, en taldi kostina ekki
vega upp á móti löstunum, sem væru
margir. Hann benti á að margfalt
auðugri og mannfleiri þjóðum en Ís-
lendingum hefði reynst nær ókleift
að halda uppi sæmilegri sjónvarps-
dagskrá, hvað þá meira. „Þessu til
staðfestingar skal ég geta þess rétt
til gamans, að fjölmargir Banda-
ríkjamenn sem hafa spurt mig um
sjónvarp á Íslandi, og fengið þau
svör að hér væri ekki sjónvarp, hafa
sagt við mig í römmustu alvöru:
„Prísið ykkur sæla. Þið hljótið að búa
í hreinni paradís.“
Sigurður A. mundi ekki til að hafa
heyrt áþekk ummæli um kvikmynd-
ir, síma eða útvarp, og gætu þó tvö
síðastnefndu tækin vissulega stund-
um orðið þreyttum taugum hvimleið.
„Samanburður á þessu þrennu og
sjónvarpi finnst mér vera út í hött,
og yfirlýsing „Sigurðar gamla“ um
að sjónvarpið sé „mesta menningar-
tæki, sem fundið hefur verið upp,
næst leturgerð“, stappar nærri því
að vera f jarstæða, að ekki sé meira
sagt. Sjónvarpið er sennilega áhrifa-
mesta áróðurs- og útbreiðslutæki
sem til er, en það er ekki fremur
menningartæki en ómenningartæki,
og hefur því miður gegnt seinna hlut-
verkinu að langmestu leyti hingað til,
hvað sem verða kann.“
Sigurður A. sætti sig þó við að
sjónvarp kæmi hingað eins og annað,
strax og það væri óhjákvæmilegt,
þ.e.a.s. þegar alheimssjónvarp með
gervihnöttum kæmist á. Hins vegar
sá hann enga ástæðu til að fara að
ana út í að reisa íslenska sjónvarps-
stöð eða stækka erlenda stöð, sem
væri óæskileg, fyrr en ljóst yrði
hvaða skilyrði alheimssjónvarp út-
heimti hér. „Fram að þeim tíma væri
kannski ekki úr vegi að leitast við að
hafa ögn bætandi áhrif á smekk
landsmanna, t.d. með hóglátari og
rólegri blaðaskrifum, „Sigurður“
minn góður.“
Þið hljótið að búa í hreinni paradís
Árið 1961 þekktu Ís-
lendingar sjónvarp að-
eins af afspurn eða
gegnum kanasjón-
varpið. Meðan sumum
þótti sjálfsagt og eðli-
legt að fyrirbrigðið
héldi innreið sína hing-
að til lands fundu aðrir
því flest til foráttu.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Íslensk fjölskylda saman
komin til að horfa á kana-
sjónvarpið haustið 1961.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon