Morgunblaðið - 01.10.2021, Blaðsíða 42

42 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. OKTÓBER 2021
WWW.ASWEGROW.ISUMHVERFISVÆN ÍSLENSK HÖNNUN
Málið er að litla stelpan horfir á foreldra sína
og finnst þeir fullkomnir. Hún spyr sig: Af
hverju eru mamma og pabbi ekki saman og
hvers vegna eru þau ekki alltaf með mér? Síð-
an tekur litla stelpan þessu persónulega. Að
það hlýtur að vera eitthvað að henni. Það er
auðveldara að upplifa að það sé eitthvað að þér
frekar en að veröldin hrynji með því að foreldr-
arnir séu ekki fullkomnir. Fólkið sem þú
treystir á og lítur upp til. Fólkið sem eru þínar
helstu fyrirmyndir.“
Sá alltaf ljósið í pabba sínum
Vala segir ljós og skugga í öllum og eftir því
sem við lendum í meiri erfiðleikum, þeim mun
meira stækka skuggarnir. Sumir verða
myrkraverur og þurfa því að leggja meira á sig
að sækja í ljósið.
„Þeir sem hafa farið út af hinu hefðbundna
samfélagslega spori, hafa uplifað áföll, höfn-
un og lítið sjálfsvirði. Þessir einstaklingar eru
þá með veikari mörk en aðrir. Þeir upplifa
hluti í samskiptum við aðra sem þeir sem eru
með sterk mörk upplifa ekki. Þangað til þeir
verða myrkaverur. Við erum öll með þessar
tvær hliðar og hvora þeirra ætlum við að
rækta?
Sást þú alltaf ljósið í pabba þínum?
,,Já, það gerði ég. Ein fyrsta minning mín
sem unglingur af honum var þegar ég var með
vinkonu minni að fara niður í bæ. Það var um
miðjan dag og ég heyri skarkala og læti og þá
kemur pabbi.
Eins og eitt stórt ljós, hress, kátur og
skemmtilegur.
Hann býður mér í nefið eins og hann vildi fá
mig inn í sinn heim. Ég þáði það ekki, enda
mjög ung en ég vildi vera með honum sama
hvað. Það sem laðaði mig að honum var hvern-
ig hann samþykkti mig eins og ég var. Ég fann
svo sterkt hvað hann elskaði mig.
Hann var með mikla sektarkennd gagnvart
mér, en var mjög gefandi og hlustaði á mig.
Hann hafði svo mikinn áhuga á öllu því sem ég
var að gera, var eldklár og gaf mér svo margt
jákvætt inn í sjálfsmyndina mína þó hann væri
svona veikur. Það voru allir bræður hans og
systur og hann mátti ekkert aumt sjá. Pabbi
var í kjarna sínum góður maður, með fallegt
hjarta.“
Vala segir að þá strax hafi farið af stað
ákveðinn hlutverkaruglingur þeirra á milli.
Þar sem hún fór að reyna að bjarga pabba sín-
um.
„Ég gaf honum tjald sem mamma átti inni í
geymslu svo hann hefði einhvern stað til að
sofa á. Hann tjaldaði því síðan í Laug-
ardalnum. Svo keypti ég eitt sinn hótelher-
bergi handa honum en það dugði skammt.
Þetta var auðvitað ekki að ganga upp. Pabba
vantaði ekki bara húsaskjól, heldur vantaði
hann sálarlega og andlega aðstoð, sem ég var
of ung til að kunna að gefa honum.“
Vala segir veturna vera erfiðan tíma fyrir
aðstandendur þeirra sem búa á götunni, þá
hafi þeir áhyggjur af því hvort og hvernig við-
komandi muni lifa af.
„Ég man sem betur fer ekki allt, en ég man
að það var alltaf eitthvert þema hjá okkur á
veturna.
Sumir vetrarmánuðir voru þannig að ég setti
mat út fyrir pabba. Aðrir mánuðir voru þannig
að hann var sífellt að gefa mér eitthvað lítið og
sætt.
Við vorum alltaf í sambandi þó það hafi ekki
verið sársaukalaus tengsl.
Ég held að það sé mikilvægt að skoða fyrir
þá sem vilja breyta þessum málaflokki að fólk
með fíknivanda hefur tilfinningar gagnvart
börnum sínum líkt og aðrir foreldrar.“
Lenti í áföllum sem hann hafði ekki unnið úr
Hvað kom fyrir pabba?
„Þau fjölskyldan bjuggu á Siglufirði. Amma
fékk lömunarveiki og þurfti að fara til Reykja-
víkur í tvö ár. Þá var pabbi ásamt Rakel systur
sinni sem var einu ári eldri en hann sendur til
ömmu sinnar og afa en önnur tvö systkini
pabba voru send annað. Pabbi þeirra var mikið
á sjónum. Þegar pabbi var níu ára deyr Rakel.
Samstaða þeirra móðurlausu árin hafði gert
þau mjög náin. Svo þetta var mikið áfall fyrir
pabba.“
Það sem er mikilvægt að komi fram er að
Vala hefur sömu tilfinningar gagnvart föður
sínum og annað fólk í samfélaginu sem á ekki
svona veikan nákominn einstakling.
Hún elskaði stóru fallegu augun hans, hæfi-
leikana hans, síða rauðleita hárið og hlýju nær-
veruna.
,,Pabbi var góður maður. Hann hafði farið í
bata og því var ég alltaf að reyna að bjarga
honum. Ég gerði hluti sem ég veit að margir
aðstandendur geta tengt við. Hluti sem eru
galnir, en voru mín leið til að aðstoða hann.
Sem dæmi þá lenti hann á spítala eftir að
hann datt í það aftur. Hann bjó þá í bílskúr og
ég fór inn á spítalann, rændi lyklunum af bíl-
skúrnum. Setti öll fötin hans í svarta rusla-
poka og fór með þau heim til mömmu til að
þvo.
Ég var eitthvað svo sannfærð um að ef pabbi
kæmi heim í hreinan skúrinn þar sem fötin
hans væru falleg og hrein þá gæti það orðið til
þess að hann myndi hætta í neyslu og verða
edrú aftur.“
Þetta bataplan Völu var mjög eðlilegt plan
hjá ungri stúlku en Gestur sökk dýpra í raun
allt þar til hann dó 11. júlí árið 2019.
Vala segir ótrúlegt hversu lengi hann náði að
lifa.
Hvernig upplifir þú kerfið í kringum þetta
veikasta fólk okkar?
„Ég upplifi algjört úrræðaleysi. Það er ekki
val fólks að búa á götunni. Ég upplifi kerfið
ekki spyrja réttu spurninganna. Í stað þess að
spyrja hvað gerðist hjá viðkomandi þá var
kerfið að reyna að greina og flokka pabba til að
koma honum í ákveðinn kassa til að koma hon-
um frá.
Hann fékk vanalega mjög hraða afgreiðslu í
kerfinu.
Það er ekki þekking til að vinna með hlut-
ina á annan hátt. Pabbi var með mjög fjöl-
þættan vanda. Læknar eru þjálfaðir í að
greina fólk og síðan að gefa þeim lyf sam-
kvæmt greiningum.
Það er til fært fagfólk í fíknifræðum, en því
miður þá hefur fólk eins og pabbi ekki getuna
til að greiða fyrir þannig þjónustu.
Pabbi gekk sem dæmi til geðlæknis sem ég
tel að hafi hjálpað honum eins vel og hann gat.
Geðlæknirinn ávísaði á pabba aukalyfjum svo
hann gæti selt á svörtum markaði og haft
aukapeninga af því. Það var ekki að hjálpa
pabba. Nema síður sé. Þó ég skilji alveg geð-
lækninn að nota þau tól og tæki sem hann hef-
ur. Þarna sjáum við ákveðna brotalöm á kerf-
inu okkar.
Pabbi fór í nokkrar meðferðir á Vog og átti
svo að fá að fara í meðferð til Svíþjóðar. Á
þeim tíma hafði ég sett peninga fyrir hann til
hliðar, svo hann gæti flogið út. Við létum gera
Vala var alltaf ein-
staklega náin föður
sínum. Hann tók þátt í
öllu því sem skipti
máli í lífi hennar þrátt
fyrir veikindi sín. Hér
eru amma og afi með
litla barnabarni sínu.
Lilja Valdimarsdóttir, móðir Völu, flutti til
Svíþjóðar með hana þar sem hún lærði á
horn. Hún hefur starfað fyrir Sinfóníu-
hljómsveit Íslands í þrjá áratugi og stund-
að kennslu í hljóðfæraleik í áraraðir.
Gestur lét sig aldrei vanta á samkomur þrátt fyrir að stundum hafi
hann þurft að finna sér óhefðbundnar leiðir til að komast inn. Vala
rifjar upp þegar hann þurfti að troða sér í gegnum baðglugga
Þjóðleikhússins til að horfa á hana spila í leikhúsinu. Á þessari
mynd studdi hann við dóttur sína við útskrift.
Vala lítil stúlka í faðmi
Gests föður síns og
Lilju móður sinnar.