Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 20
18
Middelnedertyske låneord
Kristendommens indførelse i Norden i 900- og 1000-tallet bragte den
første store bølge af låneord med sig. Kristen indflydelse er dog ældre,
især i Danmark, og en del kristne låneord går tilbage til vikingetiden. Den
første mission til Island har været i årene 981-985 da borvaldr den vidtbe-
rejste kom til landet sammen med biskop FriSrekr fra Sachsen.1 Nogle år
senere sendte kong Olav Tryggvason to mænd til Island, islændingen
Stefnir borgilsson og præsten bangbrandr (997-998) - den sidstnævnte
var muligvis fra Sachsen. Kong Olav Haraldsson den Hellige (konge
1015-1030) sendte også missionærer til Island tidligt i 1000-tallet.
I perioden 1016-1072 var der ifølge Islendingabok i det mindste 11
missionærer på Island, både engelske og tyske. Man må antage at de har
medbragt en del låneord som gejstlige på Island har taget op. I 1000- og
1100-tallet fik nogle islændinge deres uddannelse i udlandet. Her kan
man nævne den første islandske biskop, Isleifr Gizurarson (biskop
1056-1080) som fik sin uddannelse i Herford, Westfalen, og hans søn
Gizurr (biskop 1080-1118) som også studerede i Nordtyskland; præsten
Sæmundr Sigfusson den lærde (1056-1133) i Frankrig; Jon Qgmundar-
son (biskop 1106-1126) bl.a. i Italien (Bologna); borlåkr borhallsson
(biskop 1178-1193) i England (Lincoln) og i Paris; og Påll Jonsson (bi-
skop 1195-1211) også i England.
Det er utvivlsomt at de første 150 år efter kristendommens indførelse
på Island medførte en betydelig direkte fremmed påvirkning af sproget,
både fra engelsk og tysk (saksisk). Den engelske påvirkning var størst,
specielt i begyndelsen, men den saksiske er også nævneværdig og den
har uden tvivl været undervurderet af forskerne.2 Men denne påvirkning
gjaldt hovedsagelig kirkens sprog selvom der indimellem er kommet
mange slags kulturord, som vi især har oplysninger om fra digtningen.
De kristne termer, oftest af latinsk eller græsk oprindelse, blev enten
oversat til modersmålet eller optaget som låneord.3 Vestnordisk synes at
have foretrukket oversættelses- og betydningslån mens østnordisk viser
en lidt større tilbøjelighed til at overtage ordene i deres fremmede skik-
kelse (Haugen 1976:215).4 Den kristne påvirkning på de nordiske sprog
1 Jf. Islendingabok, 8. kapitel (Finnur Jonsson 1930a:32); Hungrvaka, 3. kapitel (Jon Helga-
son 1938:80); annaler (Storm 1888:104,249).
2 Jf. Halldor Halldorsson (1969b).
3 Jf. fx Jakob Benediktsson (1964:94-95).
4 Anderledes Wollin (2002:1012) for fomsvensk: “The proportions of the two categories
[o: låneord vs. betydningslån] are striking. The growth of Christian terminology in early