Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Side 31
Indledning
29
sprogformen se note ved bihof, kapitel 7) og 1473. De to første er fra en
1800-tals afskrift som bag sig har tre mellemled til originalen (se DI
3:631-632), og udover disse bl.a. indeholder låneordene bihalda, inni-
halda, myndugr og skjalligr. Både overleveringen og antallet af låneord
som virker unge vækker mistanke om senere ændringer, og dette brev
har derfor sandsynligvis en begrænset værdi som sproglig kilde. Hvad
angår dokumentet hvori verbet ske forekommer (se DI 9:10), så er det på
grund af dets karakter (et offentligt brev fra islandske bønder til kong
Håkon V) muligvis bedre bevaret, men forekomsten af verbet så tidligt
(det er ellers ikke belagt før end i en rima fra 1300-tallets sidste tredje-
del, jf. VeturliSi Oskarsson 1997-1998:190) er alligevel mistænkelig.
De ældste ord som i nærværende arbejde betragtes som mulige lån fra
middelnedertysk, og ikke fra perioden før (oldsaksisk), er også særlig
ofte af en kirkelig eller religiøs-retorisk karakter, fx akta, aktan, appell-
eran. Det er tvivlsomt om de overhovedet skal diskuteres sammen med
ord som menes at stamme fra hansesproget - en anden sag er så den at
begrebet hansesprog i sig selv er problematisk og metodisk svært at
håndtere: Hvilke middelnedertyske ord kan man være sikker på ikke kan
være kommet ind i de nordiske sprog gennem kontakt med hanse-
købmændene? -1 inventarlister fra kirker og klostre begynder også ord
af middelnedertysk oprindelse at vise sig tidligere end i egentlige diplo-
mer. Også her er forskellige problemer til stede: Inventarlisterne er
næsten kun bevaret i unge afskrifter, hovedsagelig fra slutningen af
1500-tallet og fra 1600-tallet. De var delvis “levende” tekster, d.v.s. blev
hele tiden afskrevet for nye biskopper, forbedret og indlemmet i nye li-
ster og er derfor usikre hvad angår datering. Et eksempel er ordet kostn-
adr i en inventarliste som i udgaven dateres til c. 1120, men er bevaret i
en afskrift fra 1601; det kan næppe være oprindeligt i teksten hvis den er
så gammel. Ordene som hovedsagelig forekommer i inventarlister og
som menes at stamme fra middelnedertysk er heller ikke helt repræsen-
tative for hansesproget, men er oftest termer og benævnelser for kirkens
inventar (fx buk(k)ram, bokram 1360-1389, gradall 1318, jungfru ‘den
hellige jomfru’ 1317, lektari c. 1220).
En gruppe ord der kan betragtes som meget typisk for hansesproget,
er ord med det middelnedertyske præfiks be- (i reglen bi-/bi- i islandsk).
De optræder overhovedet ikke i egentlige diplomer før end i 1400-tallet.
De ældste belæg er på verbet bifa la fra en bispestatut 1370, bihalda
1398 (1800-tals afskrift, jf. ovenfor) samt birykta fra en 1300-tals-eds-