Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 38
36
Middelnedertyske låneord
sprogmæssigt og genremæssigt et slægtskab med disse. I Kulturhistorisk
leksikon for nordisk middelalder siges om ordet diplom at det bruges i
Norden “ej gama om så kallade privatbrev (dvs. meddelanden och under-
råttelser utan råttslig karaktår) på papper utan brukas helst om något vik-
tigare dokument på pergament, t.ex. freds- och forbundsfordrag, privile-
gier, skyddsbrev, skoldebrev, dombrev, fastebrev och testamenten, men
anvåndes aven om kope-, bytes- och gåvobrev, oberoende av om de ut-
fårdats av konung, myndighet eller privatperson” (Liedgren 1958:82).20
I diplomsamlinger (diplomataria) optages desuden undertiden andre
tekster af en beslægtet karakter. I Diplomatarium Islandicum er der såle-
des trykt et stort antal inventarlister eller måldagar for kirker og klostre
(se nærmere afsnit 2.1.2) som er af en anden karakter end diplomer, men
ofte grupperes sammen med dem, samt tekster der egentlig tilhører an-
dre genrer, d.v.s. kirkelige statutter, lovforslag og tillæg til love samt de
få islandske privatbreve og skriftemål der er bevaret fra ældre tid. De
fleste af disse tekster frem til 1500 er undersøgt i nærværende arbejde,
foruden lovtekster, forfalskede breve og breve på andre sprog end is-
landsk.21
De egentlige diplomer er opbygget efter bestemte regler, med indled-
ning (protokol) og slutning (eschatokol) som stort set er identisk i de fle-
ste af brevene.22 Også hovedteksten er ofte ret ensartet fra brev til brev.
Det er kendetegnende at bl.a. formler og ordforbindelser gentages i brev
efter brev. Tilmed gentages hele tekststykker eller passager som ikke er
formelagtige hvilket enten beror på at skrivere eller udstedere har kopi-
eret andre breve eller benyttet faste forskrifter ved deres arbejde. I en be-
stemmelse om en halvkirke, fra 1439, forekommer fx følgende passage:
[...] skylide hallda sagdre kirkiu so kostulega ad hun væri jd. ejfter
skynsamra manna virdingu DI 4:596, 1439 > c. 1720-1780, med diplo-
mernes eneste belæg på adv. kostuliga ‘på en fordelagtig måde’. Be-
20 Se nærmere Johnson (1998) om diplomer og deres udformning.
21 Et sandsynligvis forfalsket brev der skal være fra 24. april 1394, trykt i Dl 3 som nr.
412, bør nævnes her eftersom udgavens indledning til brevet, s. 501, giver en særlig an-
ledning til at tro at det er ægte. I tillæg og ændringer til DI 3, s. 777-778, fremlægger ud-
giveren imidlertid argumenter for at brevet er en forfalskning. -1 dette brev (s. 501) fore-
kommer ellers det eneste ældre islandske eksempel som jeg kender til på låneordet eigin-
domr m. ‘ejendom’, i sammensætningen eigindomsjord f. ‘jordejendom’. Det stammer fra
mnty. eigendom, egendom (NÅN; Wessén 1973:91). (Se også Finnur Jonsson 1926-
1928:72 om ord med eigin- i rimur).
22 Se Liedgren (1958); Johannesson (1958); Johnson (1998).