Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 47
Kilder og genrer
45
2.1.2 Måldagar
Fra middelalderen er der bevaret en stor mængde fortegnelser over de is-
landske kirkers ejendomme og rettigheder, såkaldte måldagar. Disse do-
kumenter indgår i nærværende undersøgelse som den vigtigste gruppe
efter diplomer. Selvom måldagar i mange henseender er beslægtede
med diplomer, må de betragtes som en selvstændig genre, både sprogligt
og indholdsmæssigt set, og bør i princippet undersøges som sådan. Af
mangel på undersøgelser af sproget i måldagar blev de alligevel inklu-
deret i tekstkorpuset for nærværende arbejde eftersom det var af interes-
se at se i hvilken udstrækning ord af middelnedertysk oprindelse fore-
kommer i dem. Som det før er nævnt, markeres dog belæg fra måldagar
særskilt i afhandlingen.
Genremæssigt beslægtede med måldagar er dokumenter om for-
strandsrettigheder (rekaskrå) og markskel (landamerkjaskrå). (Disse
sidstnævnte dokumenter berører i praksis ikke nærværende undersøgel-
se eftersom der ikke forekommer yngre låneord i dem).
I overensstemmelse med en vedtaget praksis hos bl.a. Cederschiold
(1887, “måldage”), Wallem (1910, 1911, “måldage”), Stefan Karlsson
(1963), Magnus Mår Lårusson (1966) og Smedberg (1973, “måldage”),
vil jeg i dette arbejde bruge ordet måldagi om disse fortegnelser.
Magnus Mår Lårusson definerer en måldagi således (1966:264):
Mfåldagi] betyder overenskomst, bestemmelse el. kontrakt, men betegne-
de også den skrevne fortegnelse over gaver til en kirke samt over kirkens
rettigheder og ejendomme og benyttes som teknisk term for de isl. kirke-
registre.
Den gamle kristenret i Grågås, fra c. 1130, har en bestemmelse om mål-
dagar som siger at de der råder over kirker, skal sørge for at der udarbejdes
lister over kirkemes formue, både jordejendomme, husdyr og inventar
samt indkomster i form af tiende og lignende (Vilhjålmur Finsen 1852:15).
Den yngre (Åmi Forlåkssons) kristenret, fra 1275, indeholder ikke den
gamle bestemmelse om måldagar. Måldagar førtes på islandsk eftersom
de skulle læses op på tinge; de fik derved lovhævd, og bevisførelsen byg-
gede på vidner til oplæsningen (Magnus Mår Lårusson loc.cit.).34
34 Se Cederschiold (1887:8-9) som deler måldagar frem til 1264 op efter biskoppernes
embedstid.