Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 51
Kilder og genrer
49
valterregninger fra Holar, 1387-1388), breve om vurdering af en kirke (fx
DI 5 nr. 90), breve om overdragelse af en kirke til en ny præst (fx det
ovennævnte, DI 3 nr. 587), indvielsesbreve for kirker (fx DI 5 nr. 438),
m.fl. Sproget i måldagar'ne er meget ensartet og sagligt. Låneordene i
dem er først og fremmest kirkelige termer og benævnelser på kirkens in-
ventar, ofte lånt direkte fra latin eller gennem oldengelsk, men en del er
yngre og stammer da ofte fra middelnedertysk. Ordene kan være kommet
ind i sproget gennem en direkte kirkelig kontakt, men som forskellige kil-
der vidner om, har kirkelige genstande også indgået i de norske og sene-
re danske (og vel også de engelske og tyske) handelsmænds sortiment. I
et brev fra 1406 om kirkeoverrækkelse omtales således priw caklædi
fryversk ‘tre tyske tæpper’ (DI 3:711, 1406 > apogr.), og på en del andre
steder får man også at vide at kirkelige genstande er købt i udlandet; fx i
en liste over ting der er testamenteret til en kirke 1355 hvor der bl.a. næv-
nes en statue ‘som ikke kostede mindre end 10 øre i Norge’: liknneski
[...] sem eij kostadi minna enn .x. aura j noregi (DI 3:102, [1355] >
1601), og i en mdldagi fra 1367 hvor et billede eller statue af den hellige
Stephan nævnes som kostede 30 mark i Flandern: stephanus skript er
kostade xxx marka reidupenijnnga jflandur (DI 3:241, [1367] > 1601).
Unge låneord med abstrakt betydning er dog sjældne i måldagar, fx
er belæg på ord med præfikset bi- både yderst sjældne og sene: bifala
‘betro’ (om en jordejendom) 1500 (DI 7:460), bihalda 1431 (DI 5:7),
bitala 1461-1510 (DI 5:255), bivara 1461-1510 (DI 5:337), ét belæg på
hvert af disse i måldagar. Omkr. 100 ord (grundord, sammensætninger
og afledninger) forekommer hovedsagelig eller kun i måldagar, se nær-
mere tabel 13 i afsnit 5.1.1.1, s. 113-116.
2.1.3 Statutter
Islandske bispestatutter og de ærkebispestatutter der vedrører Island, er
trykt i Diplomatarium Islandicum. Statutterne bygger på kirkelove og er
derfor i grunden lovtekster selvom de som regel ikke grupperes sammen
med dem. Genremæssigt er de dog også beslægtet med diplomer. Nogle
åbne breve fra biskopperne ligger på grænsen mellem diplomer og stat-
utter, fx et brev som indeholder forskellige bestemmelser bl.a. angående
skat, udstedt af biskop Oddgeirr Forsteinsson 1375 (DI 3 nr. 246).39
39 Se Andrén et al. (1972:70-71, Jakob Benediktsson) om islandske statutter.