Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 52
50
Middelnedertyske låneord
I statutterne støder man undertiden på det ældste belæg på et låneord,
i hvert fald det ældste i det administrative sprog (se nærmere tabel 14 og
15 i afsnit 5.1.1.2). Statutter givet af islandske biskopper er forfattet på
Island og er derfor i princippet islandske tekster selvom de tekster som
de bygger på, er norske. Det er ofte netop disse tekster samt norske lov-
reformer (se næste afsnit) der må have introduceret ordene for islandske
embedsmænd og diplomskrivere. Kendskab til gamle belæg på låneord i
disse tekster er derfor meget vigtigt for udforskningen af låneord i spro-
get i offentlige dokumenter. Jeg har gennemgået statutterne, og det næv-
nes altid i afhandlingen hvis det ældste belæg på et ord er fundet dér.
Nogle gange er ord af middelnedertysk oprindelse i de her undersøgte
tekster kun belagt i statutter.
Statutter og hyrdebreve fra ærkebiskopper er forfattet i Norge. Den op-
rindelige sprogform har sandsynligvis været latin (jf. DI 2 s. 511), og tek-
sterne er senere blevet oversat til norrøn sprogform, enten i Norge eller
på Island. I DI 1 diskuterer udgiveren bl.a. ærkebiskop Eysteins forord-
ning fra c. 1176 (DI 1 nr. 40 s. 231-233) samt hans hyrdebreve fra c. 1173
(DI 1 nr. 38 s. 221-223) og fra c. 1179 (DI 1 nr. 53 s. 259-260), og ærke-
biskop Eirikrs hyrdebreve fra 1189 (DI 1 nr. 71 s. 285-289) og 1190 (DI 1
nr. 72 s. 290-291) og mener at de oprindelig var nedskrevet på latin (se
DI 1:220, 234, 259, 261, 285 og 290).40 Et eksempel som støtter denne
antagelse (påpeget af DI’s udgiver) er en ordlyd i hyrdebrevet fra 1189
(til islandske biskopper): peir tveir hinerfystu villur [...] peir tueir ener
sidare villur [...] DI 1:287, hvor forkert genus, maskulinum i stedet for
femininum i peir tveir hiner, afslører at forlægget må have været på latin;
teksten har sandsynligvis væretprimi errores [...] secundi errores. Dette
får støtte af en marginalnotits i håndskriftet, en forklaring til teksten:
error fortune et qvalitatis (henviser til ener sidare villur).
Den latinske originaltekst, eller dele af den, er undertiden bevaret, fx
ærkebiskop Eilffrs statut fra efter 1320, trykt i DI 2 som nr. 355 A, og
ærkebiskop Pålls statut fra 1334, trykt i DI 2 som nr. 450 A (også udgi-
vet i NGL), hvis norrøne (islandske) oversættelser bl.a. findes i hånd-
skrifter fra c. 1360-1400 (AM 350 fol., AM 351 fol.), se DI 2 nr. 355 B
og 450 B.
401 DI 1 anses teksterne for at være oversat til islandsk; i NGL 3 (s. vi) anses de derimod
for at være oversat til norsk, men bevaret i islandske håndskrifter. Hvad der er rigtigt, vil
nok sent kunne afgøres.