Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 54
52
Middelnedertyske låneord
digheder, i hvert fald de verdslige, korresponderet på norrønt sprog. Ef-
ter at Island i årene 1262-1264 blev underkastet Norge, sendte kongen
nærmest regelmæssigt lovændringer til landet. Til trods for at sproget i
de ældste nordiske love var ganske resistent mod låneord (Ståhle
1965:176), må islandsk lovsprog derfor have været under en betydelig
norsk indflydelse i middelalderen. Norsk påvirkning på diplomsproget
er dog nok mere iøjnefaldende, især fra 1200-tallet og ind i 1400-tallet.41
Faste vendinger og regelmæssig opbygning af offentlige breve har mu-
ligvis haft en konserverende virkning, men brevenes indhold, deres ad-
ministrative karakter samt en til tider talesprogsagtig gengivelse af begi-
venheder gjorde dem mere åbne for fremmede ord og udtryk end lov-
sproget.
Visse af lovreformerne var fra begyndelsen udstedt specielt for Is-
land. Andre havde ikke noget med Island at gøre, men fandt alligevel
ofte vej til landet kort efter at de var udstedt i Norge, og blev tilmed ta-
get i brug af islændingene. Det man syntes var nyttigt i dem, blev da be-
nyttet og indgik undertiden så småt i landets love. Dette ser man bl.a. af
de mange lovreformer som er bevaret i islandske håndskrifter selvom de
oprindelig kun er udstedt for Norge. Således udstedte kong Håkon V i
februar 1302 en lovreform, bl.a. om losning og salg af varer i Bergen.
Den er bevaret i islandske håndskrifter og trykt efter dem i Norges Gam-
le Love (NGL) 3:42-44. Hovedhåndskriftet er Lund UB Mh 15 (tidlige-
re nr. 12 fol. i samme samling) som regnes for at være skrevet mellem
1305 og 1320.1 lovreformen forekommer bl.a. låneordene krus f. ‘krus’
(< mnty. krus), skraddari m. ‘skrædder’ (< mnty. schrådere), kram n.
‘kramvarer’ (< mnty. kram) og glysmangari m. ‘pyntevarehandler’.42 I
juni 1302 udstedte kong Håkon en anden lovreform om udlændinges
handel i Nordnorge, Island og andre af kongens skatlande (NGL 3:134-
135; DI 2:332-333). I den forekommer bl.a. låneordene mang n. ‘pran-
gen, sjakren’, manga vb. ‘prange, købslå’ og glysmangarakram n. ‘pyn-
tevarer’. Det er sandsynligt at denne lovreform er kommet til Island alle-
41 Jon Helgason (1926:48) har påpeget at lovtekster og diplomer fra 1300-tallet ofte er
mere påvirket af norsk end samtidige sagahåndskrifter. Se nærmere om diskussionen om
norsk påvirkning på islandsk hos Stefan Karlsson (1978).
42 Mangari er dannet til vb. manga som stammer fra lat. mango, vel gennem oe. mangian
eller osax. mangon. Ordstammen er ret gammel i de nordiske sprog (fx manga i Streng-
leikar, mangari i Konungs skuggsjå) men er ikke belagt i de ældste islandske håndskrifter
(jf. LL).