Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 87
Fremmed påvirkning på ordforrådet
85
middelnedertyske ord som forekommer i gammelnorsk, lånt gennem
disse sprog. Færøsk og islandsk lånte fra norsk og senere dansk. Låne-
forholdene er indviklede, og en del andre sprog er også med i billedet
foruden berøring med fjerne kulturer.
Religiøse ord blev ofte optaget direkte efter kirkens sprog, latin, men
både latinske og franske ord er uden tvivl også kommet ind gennem
oversættelser. Visse meget gamle latinske ord, såsom ketill (< *katilaR)
< lat. catillus, diminutiv til catlnus ‘skål, tallerken’, stammer måske fra
en direkte kontakt mellem germanske folk og romerske handelsmænd
eller militærpersoner eller er kommet ind fra vulgærlatin, det latinske ta-
lesprog som ligger til grund for de romanske sprog. Men størstedelen af
lånene er, som før sagt, gået gennem vestgermansk. Disse ord forekom-
mer i reglen i mange eller de fleste vestgermanske sprog, og de er ofte
belagt i gamle skriftlige kilder i mere end et af sprogene. Det er derfor
svært at bestemme hvilket sprog der i virkeligheden er mellemsproget
mellem nordisk og latin. Ordenes lydlige form i nordisk afslører under-
tiden deres færdselsvej fra oprindelsessproget; men ganske ofte er det
andre faktorer end rent sproglige som må bruges for at bestemme det
mest sandsynlige mellemsprog. Kulturelle omstændigheder, specielt an-
gående handel og andre kontakter, kan ofte bruges som indicier for tids-
fæsteisen og proveniensbestemmelsen af et låneord. Ofte er den af-
gørende faktor dog et negativt bevis, mangel på gamle skriftlige belæg i
et eller flere af de mulige mellemsprog.
I grove træk kan man konstatere at frem til c. 1500 kan låneord i is-
landsk være kommet ind a) gennem oversættelser fra latin, fransk, tysk,
engelsk og dansk; b) ved direkte kontakt med udlændinge, i den ældste
tid med tyske og engelske missionærer, senere gennem kontakt med
nordmænd og danskere samt engelske fiskere i 1400-tallet og tyske han-
delsmænd i 1400-tallets anden halvdel. Islandske rejsende har også in-
troduceret fremmede ord som de har lært i udlandet. Direkte lån fra an-
dre sprog end de her nævnte har været yderst sjældne, men kan dog ikke
fuldstændig udelukkes; fx er det tænkeligt at islandske medarbejdere til
den hollandske biskop i Skålholt, Gozewijn Comhaer (1437-1447), har
lært enkelte hollandske ord af ham. Den direkte påvirkning var størst fra
norsk, men efter Kalmarunionens oprettelse måtte man på Island i stadig
højere grad henvende sig til Danmark. Omkring 1400 begynder dansk
indflydelse på ortografien (fx (th) for (jr)) at vise sig i islandske diplo-
mer om end ubetydelig i begyndelsen (Lindblad 1968:35). Det er dog