Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 89
Fremmed påvirkning på ordforrådet
87
man kalde islandsk og norsk for to dialekter af samme sprog - og opta-
gelse af nye ord derfra har derfor været en enkel sag. På grund af mid-
delnedertyskens prestige i Skandinavien var middelnedertyske ord ble-
vet til en betydelig del af det daglige sprog. Disse ord holdt deres indtog
i islandsk såvel som norske og danske ord.93
Det kan dog ikke udelukkes at enkelte ord som først forekommer sent
i 1400-tallet, kan være resultatet af direkte kontakt med tyske handels-
mænd. Det er imidlertid yderst tvivlsomt om sådanne ord kan adskilles
fra ord der er lånt gennem norsk og dansk. Meget unge ord af middelne-
dertysk oprindelse, som ikke er belagt i andre nordiske sprog, skulle
være mulige kandidater hvad dette angår; få (eller ingen) sådanne ord er
dog belagt i de undersøgte tekster. Ordet kabel m. ‘skibstov, -kabel’,
som forekommer i to breve fra 1430 og 1431, kan være et eksempel på
dette. Det stammer ifølge ÅBM fra mnty. kabel < ofra. cable < sen lat.
capulum ‘reb, fangline’, men det er formodentlig nogle årtier for gam-
melt til at man med sandsynlighed skulle kunne postulere direkte lån fra
middelnedertysk. Ordet forekommer i øvrigt også i middelengelsk (cab-
le, cabel), og et lån derfra er måske ikke så usandsynligt.
4.3 Typer af fremmed påvirkning på ordforrådet
Fremmed påvirkning på ordforrådet kan i grove træk deles op i 1) direk-
te leksikalske lån, 2) betydningslån og 3) oversættelseslån (jf. fx Betz
1974:136). I nærværende arbejde beskæftiger jeg mig først og fremmest
med direkte leksikalske lån og ord dannet til dem. En del betydningslån
og nogle få oversættelseslån er dog også kommet for dagen, men der er
ikke foretaget en speciel søgning efter sådanne ord. Det bør understre-
93 Det modsatte antydes dog undertiden, d.v.s. at middelnedertyske ord i islandsk stam-
mer direkte fra middelnedertysk, men det fremholdes sjælden i teoretiske værker. Dog fin-
des der eksempler på sådanne antydninger i ÅBM, fx ved ordet byssa (s. 98): “byssa kv.
(15. old) [...] Isl. byssa e.t.v. kornid ur md. bysse fremur en beint ur ml{). busse” (‘isl.
byssa stammer evt. fra middeldansk bysse snarere end direkte fra middelnedertysk’) hvil-
ket tyder på at forfatteren mener at 1400-tals-ord af middelnedertysk oprindelse kan være
optaget direkte derfra i lige så høj grad som fra dansk eller norsk. Lignende kan formo-
dentlig læses ud af hans ord om isl. grofur som ifølge ham (s. 280) “er kom id inn i målid
ur gd. eda ml)).” (‘er kommet ind i sproget fra ældre dansk eller middelnedertysk’). (ÅBM
synes at bruge “gd.” = gomul danska i en ubestemt betydning, ‘ældre dansk, gammel
dansk’; termen gammeldansk betegnes derimod med “fd.” =forndanska).