Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 90
88
Middelnedertyske låneord
ges at en betydelig del af de ord som indeholder fremmede morfemer, er
hjemlige islandske dannelser som ikke har deltaget i selve låneproces-
sen fra norsk/dansk til islandsk; på samme måde er en del af de egentli-
ge låneord fra norsk eller dansk sandsynligvis dannet i disse sprog.
Termen betydningslån henviser til at et ord i modtagersproget får en
ny eller udvidet betydning under påvirkning af et i reglen etymologisk
beslægtet fremmed ord. Den nye betydning må på en eller anden måde
være beslægtet med den eksisterende betydning; hvis ikke, er der snare-
re tale om et homonymt låneord. Således bør vb. kvitta i bet. ‘kvittere,
erklære fri for gæld’ betragtes som et egentligt låneord (miat. quittare)
selvom det hjemlige kvitta allerede fandtes i sproget, idet det har den
helt ubeslægtede betydning ‘tale, sige’ (forekommer fx i Sturlunga saga,
Alexanders saga, Marfu saga og Lårentfuss saga biskups). I mange
tilfælde er det dog svært at skelne mellem en ny, fremmed betydning og
et egentligt leksikalsk lån. Det må også huskes at en tilsyneladende ny
betydning kan være gammel og hjemlig. Det er fx usikkert om ordet
ping n. har bet. ‘ting’ fra andre sprog, eller om den er gammel og nor-
disk.94 Ordet fullkominn adj. ‘fuldkommen, ubetinget, absolut’ er også
problematisk hvad dette angår. Det anses undertiden for at stamme fra
middelnedertysk, men forekommer for øvrigt i så gamle tekster at
oldsaksisk er et bedre alternativ - hvis det er et låneord; ordets høje al-
der og dets relativt høje frekvens (ONP har omkring 150 belæg) svæk-
ker nemlig låneteorien noget. Det er fuldt tænkeligt at ordet er hjemligt i
betydningen ‘parat’, ‘fuldtudviklet’ m.m. og at betydningen ‘ubetinget,
absolut’ er lånt; det kræver dog en specialundersøgelse at få det bekræf-
tet (se nærmere diskussion af ordet i afsnit 5.2).
I visse tilfælde kan det være rigtigere at tale om “funktionspåvirk-
ning” end betydningslån hvilket fx gælder brugen af stddugr (eller
stadugr)95 adj. ‘uforanderlig, bestandig’ i forbindelser som statt ok stad-
ugt IslDipl 412, 1326, stodugha ok stadfasta loc.cit., stodugt oc obrigdi-
ligt DI 3:487, 1393 > 1542, fast oc stødugt DI 3:732, 1410 > 1513; gno.:
Skal petta standa ok stadught vera DN 1:194, 1336; gida.: wyl thet sta-
dhucht ocfast holde (1406, K 4:93a); fsy.\fasta oc stadhugha halda alla
thessa forscrepna articulos (1370, Sdw. Suppl. u. faster 7). Jf. stedigr i
94 Fischer (1909:1) mener at bet. ‘sag’ i vnord. ping er lånt; Hellquist (1930:488) er ikke
af den mening angående sv. ting (jf. også Hq.: 1187).
95 Ordformen stadugr viser norsk påvirkning, evt. dog kun ortografisk. Se Widmark
(1959:305) og henvisninger dér.