Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Side 91
Fremmed påvirkning på ordforrådet
89
et shetlandsk/færøsk diplom: hon vildi hallda stediga pesa sins sonar
gerd DF 46, 1404 > 1407. Betydningen er hjemlig, men indflydelse fra
mnty. stede und vast (stedich, stadich) kan ikke udelukkes; hvad angår
islandsk er påvirkning fra norsk og dansk i hvert fald sandsynlig.
Lignende gælder for adj. verdugr, verdug som hædrende tillæg til tit-
ler på højtstående personer, fx vorum verdugum herra DI 4:17, 1393 >
c. 1700-1750; vor verdugur herra DI 6:379, 1481; opit href. werdug
herra. Herra jons DI 6:445, 1482. Denne brug af ordet er sikkert under
fremmed påvirkning, i islandsk nok gennem norsk/dansk (gno.: verdige
herra, Magnuser Norrig, Suerig og Gotters honning DN 11:22, 1328;
gida. werdhugfather hiscop OM (1466, K 4:907b), fra mnty. werdich (jf.
oe. wierpig, ohty. wirdlg) (betydningslån fra lat. dignus). Derimod er
brugen hjemlig i (de fleste) andre betydninger (‘værdig’ m.fl.) og funk-
tioner: æighi verdughr pæira priuilegia ath niota IslDipl 143, 1401;
gida. som verdoghe æræ at være i hlant sodant sælscap (K 4:907a); fsv.
hon war thes werdhogh ensamen (Sdw. 2:1047b). Formen verdug min-
der om oisl. nadug, nådig som bruges i stedet for det hjemlige nådugr
når kongen omtales (se nådaligr, nadug etc. i kapitel 7). På lignende
måde bruges adj. virduligr ‘værdig’, mest om biskopper. Eksempler på
det forekommer i altingsvedtægter fra midten af 1200-tallet (DI 4:1,
1265 > før 1598), og det er blevet almindeligt i 1300-tallets første halv-
del.
Betydningspåvirkning er meget sværere at håndtere end egentlige
leksikalske lån. Det er fx svært at finde en bestemt grænse for hvor langt
man kan tillade sig at gå i retning af at påstå at et eller andet ord er påvir-
ket af et andet sprog. Som et eksempel kan man nævne substantivet til-
hræring f. ‘tilskyndelse’ i forbindelsen af eiginligri tilhræringu, o: ‘af
egen drift’. Det forekommer i et afladsbrev fra det sene 1400-tal: Willde
ok[...] wor helgjfader af eigihlegri tilhræringu ath aller [...] uerdj ath
eilifu hluttakarar j ollum bænum ok bænahalldj DI 6:592, 1487.96 Verbet
hræra (ældre hræra), gida. røre, fsv. røra, har ifølge Hq. fået sin afledte
betydning ‘blive (emotionelt) rørt’ fra tysk, vel mnty. roren (jf. SchL:
roren, ruren), og præfigeringen med til- (jf. ænyda. tilrøre K; fsv. tilrøra
Sdw.) viser en almen tysk og latinsk indflydelse. Men at betragte ordet
tilhræring som et betydningslån er metodisk tvivlsomt.
96 Se diskussion af dette brev (DI 6 nr. 524) i afsnit 5.1.