Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 97
Fremmed påvirkning på ordforrådet
95
4.3.1 Fremmedord - låneord
I en diskussion af fremmed indflydelse på sprog skelnes der i reglen
mellem fremmedord og låneord. Mange har forsøgt at definere disse be-
greber, men en bred enighed om dem foreligger ikke.103 Hovedsagelig er
definitionerne enten bygget på funktionalistiske eller formale kriterier.
Det er et eksempel på det førstnævnte når ord menes at være fremme-
de i forskellig grad for forskellige sprogbrugere, afhængigt af hvor godt
disse grupper kender til ordene. I samme retning går definitioner hvoref-
ter fremmedord anses for at være ord der kræver et vist minimalt kend-
skab til lånesproget104 mens låneord ikke kræver noget i denne retning
og er en del af leksikonet hos et betydeligt antal sprogbrugere.
De formale kriterier udgør to grupper: a) fonetiske/fonemiske kriteri-
er og b) morfologiske kriterier. Et fremmedord er således et ord af frem-
med oprindelse som enten bryder mod modtagersprogets fonologiske
system, dets fonemdistribution, accent etc., eller som ikke har tilsluttet
sig en af modtagersprogets regelrette bøjningsklasser, eller har frem-
medartet særpræg hvad gælder afledningsmuligheder, pluralisdannelse,
genus og lignende.
I nærværende arbejde har jeg valgt at holde mig til de morfologiske
kriterier i min definition af låneord og fremmedord. Eftersom så at sige
alle ord af fremmed oprindelse i mit materiale, så vidt man kan bedøm-
me af teksterne, er bøjningsmæssigt tilpassede sproget, bortset fra rene
latinske gloser og nogle få andre ord, er det enkelt at vælge tilpasning til
bøjningen som et hovedkriterium for at skelne mellem de to grupper.
Ikke-tilpassede ord betragtes således som fremmedord. En del af de til-
passede ord kan naturligvis være en slags “funktionelle fremmedord”,
103 Duckworth (1977:40 ff.) har en god oversigt over definitioner på låneord og frem-
medord. Se også Haugen (1972a:183, 1976:214). Det bør påpeges at man både i islandsk
og engelsk i reglen bruger henholdsvis tokuord og loanword for alle fremmede leksikalske
novationer medmindre man af særlige grunde behøver at skelne derimellem. I indlednin-
gen til en ny udgave af Gunnlaugur Oddssons ordbog fra 1819 (Gunnlaugur Oddsson
1991 :xv) bruger Jon Hilmar Jonsson ordet framandord, mig bekendt for første gang, i be-
tydningen ‘ord af en fremmed oprindelse’. Sammensætningen framandordabok ‘frem-
medordbog’ blev introduceret 1997 i Nordisk leksikografisk ordbog (Guørun Kvaran
2001:131). Det ville være en tiltalende idé som konsekvens heraf at indsnævre betydnin-
gen af ordet framandord til den som da. fremmedord har, og derved få samme termdublet
som man har i de øvrige nordiske sprog og i tysk, tokuord -framandord.
104 Det gælder fx citatord (ty. Zitatworter) som kun bruges sjældent og individuelt (jf. Co-
molle 1988:34).