Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 113
Låneord i teksterne
111
Ikke uventet har de fleste af ordene, især de som repræsenterer de mest
produktive ordstammer, noget med kirken at gøre, eller med administra-
tion, offentlige anliggender og handel.
I alt har omkr. 210 af ordstammerne egentlige middelnedertyske ord-
stammer bag sig mens omkr. 100 ordstammer er låneord i middelneder-
tysk, næsten altid med rødder i latin (romanske sprog). En nøjagtig ind-
deling er dog tvivlsom, både hvad angår antal og oprindelse af ordstam-
mer og antal af ord, eftersom visse af ordene er af usikker og omtvistet
oprindelse (fx plaga vb., pottr m., smeltr adj.) eller af andre grunde er
svære at kategorisere, fx skarlak n. < mnty. scharlaken, en middelneder-
tysk hybrid mellem låneordet scharlåt (< oldfransk < latin < persisk) og
det hjemlige mnty. lakan. Som ovenfor omtalt, er det undertiden også
problematisk at bestemme om to ordformer skal betragtes som to ord el-
ler som variantformer til ét.
5.1.1 Om låneordenes alder og karakteristika efter teksttyper
Middelnedertyske låneord begynder sporadisk at vise sig i egentlige di-
plomer tidligt i 1300-tallet (fx prof 1309, partr 1317, jungherra 1320,
æra 1320). Frem til midten af århundredet er sådanne ord få (fx borga
1332-1340, profa 1337, reikna 1339, hæverskr og hæverskligr c. 1343),
men derefter vokser antallet. Hyppige bliver de dog ikke før i 1400-tal-
let. I måldagar og statutter forekommer ord af denne oprindelse tidlige-
re. Enkelte ord i måldagar kan muligvis være fra 1200-tallet, og en del
optræder i måldagar fra tidligt 1300-tal. I statutter forekommer ord fra
middelnedertysk allerede i 1200-tals-tekster. En del problemer er imid-
lertid forbundet med disse tekstgenrer, deres oprindelse og deres overle-
vering hvilket kræver en nærmere diskussion.
5.1.1.1 Middelnedertyske låneord i måldagar
Som det fremgår i afsnit 2.1.2, er måldagar vanskelige at datere på
grund af deres overlevering og især deres egenskab af “levende” tekster
der muligvis er blevet ændret ved gentagne afskrifter og interpolationer
i senmiddelalderen. Hvis man alligevel godtager dateringen af dem, sy-
nes de ofte at indeholde de ældste, og undertiden eneste, belæg på en del
ord.
Låneord i måldagar for kirker, klostre og kapeller er for det meste kir-
kelige. De fleste er ord for forskellige kirkelige genstande, bl.a. messe-