Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Side 124
122
Middelnedertyske låneord
oprindelse eller påvirkning (gennem norsk/dansk) imidlertid ikke så
usandsynlig: håndskrift, kvantr, låtun, med réttu, statuta, visitera, mu-
ligvis også ruska og stampr. Med hensyn til en del af ordene (fx
gullvippadr) kræves der en nærmere undersøgelse for at man med sik-
kerhed kan bedømme hvorvidt de kan tænkes at gå tilbage til middelne-
dertysk. At en del af de ovennævnte ord i virkeligheden er påvirket af
paralleller i de øvrige nordiske sprog, som igen kan være påvirket af -
eller tilmed være egentlige lån fra - middelnedertysk, må dog i mange
tilfælde anses for sandsynligt.
(De stort set samme redaktionelle regler og principper bruges i føl-
gende afsnit som i dette værks 7. kapitel, ordbogsdelen; se nærmere ind-
ledningen til kapitel 7).
abbadis f. ‘abbedisse’: abhadis DI 2:186, 1280 > c. 1363 (æbpst.; om
statuttens sprogform og/eller oversættelsestid se kort diskussion i afsnit
2.1.3); abhadis IslDipl 2, [1295-1313]. Gno. d.s. (Streng 48; dipi. 1334,
Simensen 1995:63), gida. abbatisse, fsv. abbadis, abbadissa. I islandsk
er ordet blevet gentolket som om dets andetled var det hjemlige dis f.
‘gudinde’;135 det stammer fra lat. abbadissa, abbatissa, muligvis gen-
nem oldengelsk (således ifølge Halldor Halldorsson 1993:237). ÅBM
udelukker ikke at ordet er lånt direkte fra latin, men mener dog at et mel-
lemled, mnty. abbadisse, er sandsynligt. Den ikke-tilpassede ordform
abbadissa forekommer imidlertid allerede i et digt af Einarr Skulason
(d. efter 1150) (se Lex. poet.) hvilket gør det mindre sandsynligt at ord-
formen abbadis er et yngre lån gennem middelnedertysk. Også kulturhi-
storiske argumenter taler mod at ordet er lånt så sent (et nonnekloster
blev oprettet på Kirkjubær på S15a allerede i 1186).
Ordforbindelsen alian handa ‘al slags; hvilken som helst’, en sjælden
variant til genitivkonstruktionen allra handa, er tre gange registreret i
breve fra 1400-tallet: med allan handa mata DI 4:411, 1430 (JE kop.); j
allah handa mata DI 6:195, 1479; j allan handa mata DI 7:421, 1500.
Allra handa forekommer vist ikke i ældre islandske tekster end i fortalen
til Snorres Edda i Codex Wormianus, et tekststykke som ikke står i de
andre gamle håndskrifter: pa uar par skiott nog allra handa aar giæzka
SnEW1 4 (hskr. c. 1350). Modsvarende i de øvrige nordiske sprog er
135 Den traditionelle term for en sådan proces er folkeetymologi\ den er imidlertid i man-
ge henseender problematisk, både upræcis og vildledende og bruges med få undtagelser
ikke i nærværende arbejde. Se nærmere diskussionen af termen hos Dalberg (1980), spec.
s. 165-170.