Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 143
Låneord i teksterne
141
eller ohty. tunna, men mere kan der nok ikke siges om mellemleddet
mellem latin og nordisk.157 Ordet forekommer i de fleste germanske og
romanske sprog (Fomer 1945:165). I islandsk er det belagt i gamle tek-
ster, fx S verris saga (Sv 149) og Alexanders saga (Alex 110).
Af sammensætninger er følgende registreret (1-3 belæg på hver): al-
tunna ‘hel tønde’ (måleenhed) DI 5:814, 1476 > apogr.; bjortunna ‘øl-
tønde’ DI 3:100, 1355 > 1601 (inv.); hålftunna ‘halv tønde’ (måleen-
hed) DI 4:96, 1397 > 1600-t. (inv.); malttunna ‘tønde malt’ DI 5:504,
[1467]; mjoltunna ‘meltønde’ DI 6:618, 1488 > c. 1600; tjorutunna
‘tjæretønde’ DI 2:442, 1318-c. 1400 > 1639 (inv.); tunnuhlutr m. ‘tøn-
dedel’ IslDipl 103, 1392 (kirkeoverrækkelse); tunnuhrof n. ‘tøndeskur’
DI 7:43, 1491-1518 > 1598 (inv.); tunnuketill m. ‘kedel af en tøndes
indhold’ DI 4:684, [1446] > c. 1600; tunnumål n. ‘en tøndes størrelse’
DI 6:703, 1490 > 1544.
velkominn adj. ‘velkommen’ forekommer i et privatbrev fra midten
af 1400-tallet: pa eru pier par gudi uelkomner DI 5:486, [1467], Ifølge
AJ er ordet delvis under fremmed indflydelse (“Die nord. formen sind
wohl teilweise unter fremdem einfluss entstanden” AJ:1222), og lignen-
de siger NÅN om da. væl kom(m)en (“I nord. måske ved påvirkning ude-
fra” NÅN:490) og Hq. om fsv. vælkomin (“i sv. mojl. uppkommet ge-
nom utlandskt inflytande” Hq.: 1385). Ordet nævnes ikke af ÅBM og de
Vries. I ældre tekster forekommer ordet fx i Njåls saga: Allir sé vér vel-
komnir (NjM 228, hskr. c. 1330-1370), og i digtet Fjglsvinnsmål (beva-
ret i håndskrifter fra 1600-tallet) forekommer hilsenen Vel pu nu kominn
(str. 48); digtet skal være fra slutningen af 1100-tallet (Einar Ol. Sveins-
son 1975:32). Flere forbindelser med vel + adj. eller perf.part. forekom-
mer i oldislandsk, se fx Lex. poet.:603; i gammelnorsk fx i lovtekster
(NGL 3:131, 1318: gudi oc oss uelkomner).
Hvis ordet er af fremmed oprindelse, kan forbilledet være mnty. wol-
komen, me. welcome (oe. wilcumian, OED 12:275) eller lignende. Mod
tysk oprindelse taler dog at til vel{-) i nordisk svarer ohty. wola, mhty.
wol{e), osax. wola samt wel(a) og mnty. wol, d.v.s. hovedsagelig ordfor-
mer med stamvokalen o mens det modsvarende ord i old- og middelen-
gelsk samt i hollandsk har e, wel{!) (EWD). En mulighed er også at or-
det er en oversættelse af lat. bene venisti, bene venias ‘du er velkom-
157 Hyldgaard-Jensen (1992:21) betragter ordet i gammeldansk som et lån fra middelne-
dertysk.