Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 147
Låneord i teksterne
145
5.2.2 Skinlån
Såkaldte skinlån (ty. Scheinentlehnung, jf. Christensen 1982:46; termen
stammer fra Gusmani 1979) er ord til hvilke der ikke findes nogen frem-
med parallel eller lånekilde, men som alligevel er dannet efter et frem-
med mønster, undertiden med et fremmed affiks til et hjemligt grundord.
Skinlån er ikke almindelige, og i islandske diplomtekster frem til år
1500 forekommer der kun to ord der muligvis kan betragtes som sådan-
ne. Det er bigirna og forræging.
bigirna vb. ‘begære, ønske’ forekommer i et privatbrev fra c. 1467:
og enn bigirndu peir at taka firir klaustrinu halfa pridiu lest skreidar
DI 5:485. Ordet kan egentlig betragtes som en kontamination af blgera
‘begære’ < mnty. begeren og isl. girna ‘begære’. Blgera er ikke belagt i
tekster før 1500, men forekommer fx i Det nye Testamente 1540 (se Jon
Helgason 1929:223). Tilsvarende i norsk og østnordisk er mno. bigera-
dhe præt. DN 6:530, 1447, gida. begære (1448), fsv. begæra (1496).
Denne betydning har ordet tilsyneladende også i et brev fra biskop
Ogmundur Pålsson 1534: bigirnannde afydru broderne. ad y vili setia
ydart jnnsigle par fyrer DI 9:690, 1534 > c. 1750. OH har belæg på or-
det i denne betydning fra 1600- og 1700-tallet. BIO nævner vb. blgirnast
‘begære’ som et dialektalt ord tilhørende Vestur-Skaftafellssysla: blgirn-
ast e-d (det sædvanlige er girnast e-d).
I nogle tekster fra 1500-tallet forekommer bigirna i, som det synes,
betydningen ‘begynde, anstifte’. I de tilfælde kan ordformen vel betrag-
tes som en hyperkorrekt skriftform for blginna ‘(på)begynde’ < mnty.
beginnen, fremkommet ved sammenblanding af et tryksvagt andetled
-ginna og vb. girna som kan have haft en lignende udtale. Blandt belæg
på ordet i denne betydning er et i Det nye Testamente fra 1540 (margi-
nalnote): peir bigirntu vm hina pridiu stund at hafazt handa at hann yrdi
krossfestur. Både Jon Helgason (1929:233) og WN omtaler dette belæg
som blginna ‘begynde’. I diplomer ser man ordet fx i et brev fra biskop
Ogmundur Pålsson, 1525: fyrerbiodandi ållum og sierhverium ad bi-
girna vid hann hier epter nockurn uppsteytt. forfang edur olaug [...]
Væntum vier til hans ok bidium kiærliga ad bigirna vid dngvah mann
fyrr nockurn oriett DI 9:291, [1525] > c. 1720-1730.1 den fra middelne-
dertysk oversatte Onnu saga (AM 82 8vo 105v, c. 1600-1650) fore-
kommer ordet i en beslægtet betydning, ‘finde på, gøre’: Huad skal ek