Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Side 153
Låneord i teksterne
151
De ord som her er medtaget, er i de fleste tilfælde ord som især ÅBM
mener kan stamme fra oldsaksisk eller gammel-/middelnedertysk.174
Oprindelsen til ordene er dog ofte usikker, og flere end ét muligt kilde-
sprog nævnes tit i de etymologiske ordbøger (se fx diskussionen af ordet
kåpa s. 131, og om akkeri i en note ved sammensætningen lodakkeri s.
279). De fleste af ordene kan spores videre til latin eller andre sprog
hvilket ikke er af interesse her. Betydnings- og oversættelseslån er forbi-
gået samt nogle ord som sandsynligvis ikke er låneord (i hvert fald ikke
fra oldsaksisk) selvom andet undertiden hævdes (bl.a. budkr, jartein, se
afsnit 5.3.2.2, dust n. ‘støv\115 fasta f./vb.176). Eftersom ord der fore-
kommer i håndskrifter fra før c. 1200 i princippet ikke tages op til un-
dersøgelse i nærværende arbejde, er denne opregning af mulige lån fra
oldsaksisk i de ældste islandske tekster tilstrækkelig.
ÅBM henfører de fleste af disse ord til oldsaksisk eller middelneder-
tysk, nogle få gange til et mellemtrin som karakteriseres som gammel-
nedertysk, se fx ordbogsartikleme messa f. (< gnty. messe < lat. missa,
anses i øvrigt af andre for at være lånt gennem oe.) og mynstr n. ‘klo-
sterkirke’ (< gnty. miinster eller oe. mynster < lat. monastérium). Des-
værre har ordbogen ingen redegørelse for hvad der ligger bag denne ind-
deling.177 Noget forvirrende er det at ord også kan karakteriseres som
“gamle låneord fra middelnedertysk”, jf. fx lest f. (“Gamalt to. ur mljr.
174 Vb. læra (IslDipl 345, 1440), adj. lærdr (Dl 2:276, 1290 > c. 1360-1400, æbpst.) og
subst. læring f. (IslDipl 183, 1413) bør måske også nævnes her; de anses sædvanligvis for
at stamme fra oe. leran, men ÅBM nævner dog også mnty. liren som en mulig kilde.
Ordstammen er gammel i sproget; adj. lærdr og olærdr samt sammensætningerne læri-
fadir, lærisveinn, lærdomr og læring forekommer alle i Den islandske Homiliebog, og
læra, lærdomr, lærdr og lærisveinn i Gammelnorsk Homiliebog, lærdr også fx i DN 8:4,
[1170-1190],
175 Af ældre forskere undertiden betragtet som et lån fra mnty. dust hvilket er draget i tvivl
af både de Vries og ÅBM.
176 Ifølge ÅBM, NÅN og Thors (1957:616-618) sandsynligvis ikke låneord i de nordiske
sprog; se dog fx Fischer (1909), de Vries, Skautrup (1944:285). Både subst. og vb. fore-
kommer i Den islandske Homiliebog (c. 1200), Grågås og flere gamle tekster; norske be-
læg fx i Gammelnorsk Homiliebog, Frostajnngsløg og Gulajungslpg. - Et ord til kan næv-
nes, roda f. ‘krucifiks’ som almindeligvis anses for at stamme fra oldengelsk, men som
muligvis kan være et lån fra oldsaksisk, jf. Halldor Halldorsson (1970:375).
1771 nedertysk fdologi er Altniederdeutsch efterhånden blevet ret almindeligt i de sidste
årtier ved siden af Altsåchsisch (Krogh 1996:83-84). Jan de Vries (1962) bruger underti-
den forkortelsen and. (Altniederdeutsch), se fx under bikarr. “< as. and. bikeri [...]”. For-
kortelsen forklares dog ikke i bogen. I øvrigt er de Vries’ brug af mnd., and. og as. for mid-
delnedertysk, gammelnedertysk og oldsaksisk forvirrende; ofte ser det ud til at mnd. bru-
ges som en fælles betegnelse for disse sprogstadier (jf. note 109 s. 98 ).