Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 154
152
Middelnedertyske låneord
[...] e5a ffris.”), makur adj. (“E.t.v. gamalt to. ur mljx”; jf. Hq. om sv.
mak, oisl. makr etc.: “inhemskt el. lån från tidig mity.”), opinber adj.
(“gamalt to. ur ml|o.”) og mottull m. (“fomt to. ur ml{x”). Undertiden
nævnes ved siden af oldsaksisk/middelnedertysk også oldengelsk, old-
frisisk eller andre sprog som mulige kilder. Andre etymologiske ord-
bøger er i det store og hele af samme mening som ABM selvom visse
kilder henfører flere ord til oldsaksisk eller middelnedertysk, eller på en
anden måde er af en afvigende mening om ordene.
Mange af de ovennævnte ord forekommer først og fremmest i Den is-
landske Homiliebog, som er forholdsvis lang og ordrig. Den er bevaret i
et håndskrift fra c. 1200. Dets forlæg er noget ældre; men selvom man for
en sikkerheds skyld går ud fra at det kun er nogle år ældre, så kan man an-
tage at de låneord som forekommer i teksten, alligevel har eksisteret i is-
landsk allerede omkr. 1180-1190 eller tidligere. Oprindelsen til disse ord
er usikker. De kan bero på en direkte kontakt med Nordtyskland; men det
er også muligt at påvirkningen delvis stammer fra tekster. I den sammen-
hæng kan det nævnes at forfatteren til Veraldar saga, en islandsk lærebog
og universalhistorie fra sent 1100-tal (før 1190), synes at have brugt høj-
tyske annaler eller krøniker (tysk- og/eller latinsksprogede) som kilder i
sit værk (Jakob Benediktsson 1944:xlix). Ordene kan også være kommet
til Island med tyske missionærer i 1000-tallet samt med islandske rejsen-
de, fx de biskopper og andre præstelærde mænd som fik deres uddannel-
se i det nordlige Tyskland i 1000- og 1100-tallet, og desuden kan de være
kommet ad indirekte vej, gennem kontakt med nordmænd og andre skan-
dinaver.178 Norden tilhørte frem til 1104 ærkebispedømmet i Bremen, og
påvirkning derfra må have forekommet selvom kirkens offentlige sprog
var latin. Desværre ved man meget lidt om de gejstliges uddannelse i
højmiddelalderens Island og så godt som ingenting om de personer der
forfattede litterære tekster, så gisninger om enkeltpersoners andel i opta-
gelsen af fremmede ord i sproget vil altid havne i en blindgyde.
Overleveringen af islandske tekster udgør et problem ved undersøgel-
sen af mulige lån fra oldsaksisk. Tekster der nærmest uden tvivl er fra
178 Se VeturliSi Oskarsson (1998:4-5) om missionærer på Island fra slutningen af 900-tal-
let til slutningen af 1000-tallet, og islandske biskopper der fik deres uddannelse i udlandet
i 1000- og 1100-tallet. - Spørgsmålet om oldsaksisk eller middelnedertysk som kildesprog
for visse gamle låneord i oldislandsk drøftes i VeturliSi Oskarsson (under udgivelse),
“Fomsaxiskt eller medellågtyskt? Till frågan om ursprunget for vissa gamla lånord i is-
landskan”.