Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 156
154
Middelnedertyske låneord
låneordene på den måde som jeg forsøger at gøre i nærværende værk,
d.v.s. at henføre dem til oldsaksisk eller middelnedertysk afhængigt af
hvor gammelt det ældste belæg er; og jeg må indrømme at det ikke altid
er lykkedes mig at være fuldstændig konsekvent hvad dette angår - se fx
i kapitel 7 ordene kosta vb. ‘have en pris, koste; bekoste’ som er ret
gammelt (fx i Laxdæla saga), kostnadr m. ‘bekostning; omkostninger’
som bl.a. forekommer i Egils saga (og i en måldagi som DI 1 ’s udgiver
henfører til c. 1120, men som dog næppe er bevaret i sin oprindelige
form) og kostr m. ‘kost, underhold; bekostning’ som bl.a. findes i Land-
nåmabok, Morkinskinna og Olåfs saga helga; kruna f. ‘tonsur’ som fo-
rekommer i Grågås;180 lén n. ‘ombud, fuldmagt’ som forekommer bl.a. i
S verris saga og Snorres Edda; tafla f. ‘altertavle’ som dog ikke er belagt
i denne betydning i særlig gamle tekster, men forekommer i bet. ‘brik i
brætspil’ fx i Vøluspå.
Det kan være en ren tilfældighed at et gammelt ord ikke har fundet vej
til pergamentet før langt efter at man begyndte at bruge det i sproget, og
desuden kan et ords fravær i teksterne helt enkelt bero på håndskrifter-
nes mangelfulde bevaring. Således forekommer fx ordene bikarr, fikja,
kjallari, mang, ojfr og tolir ikke i de ældste kilder (LL); den gængse me-
ning om deres alder og oprindelse er dog blevet accepteret for nær-
værende, d.v.s. at de stammer fra oldsaksisk eller oldengelsk. Nogle af
disse ord forekommer i øvrigt meget sent i diplomteksteme, fx bikarr og
kjallari som først (kjallari kun) forekommer i måldagar fra omkr. 1400
(IslDipl 125 og 126, 1396). Det bør også huskes at ord kan være blevet
lånt tidligt til østnordisk og norsk, tilmed i oldsaksisk tid, men derimod
relativt sent fra norsk eller dansk til islandsk. Dette kan være tilfældet
for ordet bilæti der ofte betragtes som et lån fra oldsaksisk, men som
ikke forekommer i islandsk før i 1400-tallet. I norsk og svensk viser or-
det sig noget tidligere, hhv. kort efter 1300 og kort før midten af 1300-
tallet; gamle belæg fra dansk har jeg ikke fundet (se K u. belede og Sdw.
u. bildte). Ordet betragtes her som et lån fra middelnedertysk, se nærme-
re diskussion i kapitel 7. - Et andet eksempel er muligvis verbet stå som
ABM mener kan stamme fra osax. stån gennem gida. sta (ordet omtales
ikke af de Vries; det er hjemligt ifølge NÅN og Hq.). (Se nærmere dis-
kussion ved bilæti og for stå i kapitel 7).
180 Betydningen ‘krone, kongemagt’ er yngre og kan med noget større sandsynlighed
stamme fra middelnedertysk.