Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 157
Låneord i teksterne
155
Et andet problem er at enkelte ord der tilhører den samme ordstamme,
kan være lånt på forskellige tidspunkter. Det mener jeg fx kan være
tilfældet med på den ene side mak ‘ro og mag; magelighed’, omak ‘ube-
kvemhed, besvær’ og omaka ‘ulejlige’ (se kapitel 7) vs. ordene makliga,
makligr ‘velfortjent, uantastet, passende’ og omakliga, omakligr ‘uvær-
dig(t)’ på den anden (hvis ordene overhovedet er af fremmed oprindelse
hvilket dog anses for sandsynligt i nærværende arbejde). På nær ét be-
læg (omak, 1420) er ord af den første type kun belagt efter midten af
1400-tallet i diplomteksteme, i andre genrer i 1300-tallet mens ord af
den anden type (makliga etc.) synes at være omkr. 150-200 år ældre,
makliga og makligr forekommer fx i AM 237 a fol. (c. 1150).
Lignende gælder sandsynligvis for verbet olea, olia ‘salve, balsame-
re’ (med den sidste olie) som forekommer i norsk allerede i den ældre
kristenret i GulajhngslQg (GulKr1 14, hskr. c. 1250-1300), i de her un-
dersøgte tekster fx i en bispestatut fra 1345 (DI 2:792, hskr. c. 1375-
1400); afledningen olean, olian f. ‘balsamering, salvelse med den sidste
olie’ fx i sammensætningen olianarkaup n. ‘betaling for o.’ både i kri-
stenretten i Gulajringsløg (loc.cit.) og i islandsk fx i en vedtægt fra
Aljringi 1265 (DI 2:16, hskr. c. 1440-1480, Oliunar kdp). Verbet er anta-
gelig, som ÅBM mener, dannet til oleum n. ‘olie, salve’ (o: den sidste
olie) < lat. oleum, ollum (< græsk) mens substantivet olia f. ‘olie’ (fore-
kommer ikke i det her undersøgte materiale og heller ikke i norske di-
plomer) synes at være yngre og sandsynligvis er lånt fra mnty. olie
(ÅBM, NÅN; NÅN nævner også mholl. olie som en mulighed) skønt
det går tilbage til samme latinske ord som verbet. Substantivet synes
ikke at være blevet almindeligt i yngre islandsk før i 1700-tallets anden
halvdel (OH). Hq. mener ganske vist at ordet muligvis kan være lånt til
fomsvensk fra oldfrisisk (ordet er dog ikke belagt dér) og henviser til
Hofler (1931:269). Hofler bygger sin antagelse på ordets genus (f.) i
vestnordisk, fomsvensk og dels i gammeldansk samt i hollandsk og ny-
frisisk.181 I sin argumentation for oldfrisisk som det långivende sprog
udgår han imidlertid fra at ordet er et temmelig gammelt låneord (“ein
181 “aschw. olia f., isl. olea, olia f., “Ol”, entspricht nicht sowohl mnd. olie, oli, das bei
Schiller-Liibben nur als M. belegt ist, als vielmehr mndl. olie, das m., f. und n. ist [...],
wozu sich nndl. olie f. [...] und nfries, oalje f. [...] stellen” (‘fsv. olia f., isl. olea, olia f.,
‘olje’, modsvarer ikke så meget mnty. olie, oli hvilke ifølge Schiller-Liibben kun er belagt
som m., som snarere nyholl. olie hvilket er belagt som m., f. og n., hvortil nyholl. olie f. og
nyfris. oalje stiller sig’).