Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Side 163
Låneord i teksterne
161
hanzki m. ‘handske’: suerd og hanska DI 3:735, 1410 > c. 1687 ff.
Gno. stålhanzki (DN 3:149, 1331188), gida. handske, fsv. handske-, <
mnty. han(t)sche, hantscho (ÅBM, de Vries, NÅN, Hq.) eller osax.
handskoh (NÅN), ofris. handskoch (Hq.). Eftersom ordet allerede fore-
kommer i eddadigtene (HårbarSsljoS 26, Lokasenna 60) og Snorres
Edda (Gylfaginning), er middelnedertysk ikke en sandsynlig lånekilde.
Haugen (1976:164) mener at hanzki er lånt fra oe. handscid og at det er
kommet ind i norrønt sprog i vikingetiden. Skautrup (1944:285) mener
at ordet i dansk er fra kristendommens indførelse eller før. - Sam-
mensætningen stålhanzki m. ‘pansemæve, handske’ forekommer i et
brev fra tidligt 1400-tal: panzara jarnhatt ok stalhanzka IslDipl 201,
1403/1417 og igen sent i samme århundrede (DI 6:253, 1480). Gno. d.s.
(DN 3:149, 1331), gida. stalhandske, fsv. stalhandske.
håtid (ældre hgtid) f. ‘højtid’ forekommer fx i en måldagi fra 1180:
oc sva mep hatipom DI 1:268, [1180] > 1601. Gno. d.s. (Kgs 9), gida.
høghtith, fsv. høghtidh. Ordet er sandsynligvis et låneord eller oversæt-
telseslån, fra oe. heåhtid ifølge Thors (1957:319) og Jakob Benediktsson
(1964:95), fra mnty. hochtlt ifølge ÅBM og NÅN. Hq. betragter dog or-
det som hjemligt i både nordisk og vestgermansk. Hvis ordet er et låne-
ord, tyder dets alder (AM 237 a fol., c. 1150) på at lånesproget snarest er
oldengelsk, eller måske oldsaksisk (hohgitld ‘kirkelig eller verdslig høj-
tid’, Thors 1957:319). Et muligvis endnu ældre eksempel end det i AM
237 a fol. forekommer i et digt af Einarr Skulason (d. efter 1150) (se
Lex. poet.). - Følgende sammensætninger er excerperet fra måldagar.
lQghåti'5 ‘lovlig påbudt højtid’ DI 1:267, [1180] > 1601 (men håtid i en
anden afskrift); håtidagrallari m. ‘højtidsgraduale’ DI 5:299, 1461-
1510; håtidisdagagradall m. ‘højtidsgraduale’ DI 4:233, 1397 > 1600-
t.; jf. fsv. høghtidhisdagher.
herbergi, herbyrgi n. ‘husly’ eller ‘værelse’: pau herbergi sem standa
innan kirkiugardz DI 2:183, 1280 > c. 1360-1400 (æbpst.; om statuttens
sprogform og/eller oversættelsestid se kort diskussion s. 51); pat sama
hus ok hær byrghi IslDipl 279, 1431 (JE). Gno. d.s. (herbyrgie
ViSrLaug619 282, hskr. c. 1200-1225; herbergi Streng 40, hskr. c.
1270), gida. hærbærgh(e) (fx i Jyske lov), fsv. hærbærghe, hærbyrghe; <
mnty. herberge (NÅN; ÅBM: “sennilega to. ur ml[).”; de Vries:
“Gewohnlich als entl. < mnd. herberge betrachtet (as. ahd. heriberga)”;
188 Fra mnty. stalhansche ifølge Falk (1914:190).