Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Blaðsíða 165
Låneord i teksterne
163
‘konvents-segl’ IslDipl 353, 1442, gno. d.s. (conuentu jnsigli DN 1:188,
1335; conuentz jnnsigli DN 2:58, 1302).
kapella f. ‘kapel’: kappellur DI 1:232, [c. 1176] > c. 1480 (æbpst.);
kapella DI 2:127, [1275] > 1600-t.;192 kapellu DI 2:254, 1285 > c. 1400
(pavebrev, oversat fra latin). Gno. d.s. (Streng 18; DN 4:63, 1304), gida.
kapelile), fsv. kapel, kapella. Ifølge ÅBM, de Vries og Hq. stammer or-
det fra miat. capella gennem mnty. kapella. Thors (1957:129) er mere
forsigtig når han siger at vnord. kapella og fsv. kapella delvis er direkte
lån fra latin, delvis fra ty. kapelle. Det ældste belæg i det undersøgte ma-
teriale (DI 1:232) er fra en ærkebispestatut der formodentlig er oversat
fra latin (jf. DI 1:230). Hvornår det er gjort ved man imidlertid ikke, og
belægget kan ikke bruges som et argument for at ordet allerede er kom-
met ind i islandsk i 1100-tallet. I andre tekster er kapella forholdsvis
gammelt, forekommer fx i kongesagahåndskriftet Morkinskinna (af-
skrift fra c. 1275 efter et håndskrift fra tidligt 1200-tal) samt i Olåfs saga
Tryggvasonar og Olåfs saga helga, og dets alder og karakter tyder på at
det er lånt direkte fra kirkesproget latin, eller muligvis fra oldsaksisk,
snarere end fra middelnedertysk. - kapelluprestr m. ‘kapelpræst’ fore-
kommer i to ærkebispestatutter, DI 2:500, 1320 > c. 1320-1340 og DI
2:710, 1336 > c. 1360-1400. Gno. d.s. (DN 8:94, 1325), fsv. kapellapre-
ster.
kerti n. Tys (af voks, talg eller lignende)’: kerte DI 1:437, [1224] >
c. 1375-1400 (bpst.). Gno. d.s. (HomNo 67), gida. kærte, ikke belagt i
fomsvensk (jf. Thors 1957:143); anses ofte for at være lånt gennem
mnty. kerte (jf. ohty. kerza) < lat. charta (ÅBM, de Vries, NÅN m.fl.).
Som Halldor Halldorsson (1969b: 114-116; jf. 1993:239) har påpeget, er
ordet dog for gammelt i islandsk til at dette kan være rigtigt; det fore-
kommer allerede i GlælognskviSa, fra c. 1030, samt i gamle tekster som
Homlsl (c. 1200). Lånesproget må derfor snarere være oldsaksisk.
Usammensat synes ordet mest at forekomme i statutter.193 - Af sam-
mensætninger er følgende registreret, de fleste fra maldagar: påska-
kerti ‘lysestage til et påskelys’ DI 2:665, [1331] > 1601; kertafjol? (skr.
kerta fioll), måske en slags lysestage DI 2:694, [1332] > 1598; kerta-
formim. Tyspult’ DI 5:315, 1461-1510; kertagrind f. ‘lysestage’ (seF)
192 Fra en liste over sager som biskoppens godsbestyrer sørger for (egl. en kirkelovtekst).
193 ONP har 57 belæg på ordet usammensat; desuden forekommer det i 55-60 sam-
mensætninger (fra 1 til over 30 belæg).