Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Side 166
164
Middelnedertyske låneord
DI 2:429, 1318-c. 1400 > 1639; kertahjålmr m. ‘lysekrone’ DI 6:28,
[1375] > c. 1600-1625, gno. d.s. (DN 4:352, 1366; kærtihialmer
DN 15:11, 1321-1323); kertaklofi m. ‘lysesaks’ DI 6:331, [c. 1480] >
1598, forekommer i Stjom (StjC 565, hskr. c. 1300-1325); kertapipa f.
‘(pibeformet) lysestage’ DI 3:572, e. 1394 > 1639 (inv.) og kertipipa
DI 4:465, 1431 (inv., JE kop.), ænyda. kærtepibe-, kertastika f. ‘lysesta-
ge’ DI 1:255, [1179] > 1598 og kertistikaDI 1:256, [1179] > 1601, gno.
d.s. (Streng 240 kerta-, 16 kerti-)\ messingarkertistika ‘lysestage af
messing’ DI 2:692, [1332] > 1598; påskakertistika ‘lysestage for et
påskelys’ DI 3:446, 1390 > apogr.; kertastokkr m. ‘stok, æske til opbe-
varing af lys’ DI 1:417, [c. 1220] > 1601, ænyda. kærtestok. Desuden
vaxkerti ‘vokslys’ i en bispestatut, DI 2:810, 1345 > c. 1480-1500.
klokka, klukka f. ‘klokke’: kloccom (dat.pl.) DI 1:267, [1180] >
1601 (inv.); klukur (pi.) DI 1:174, [c. 1120] > 1601 (inv.). Gno. klokka
(clocca HomNo 98), gida. klokke, fsv. klokka, klukka. Ordet er sandsyn-
ligvis af keltisk oprindelse, jf. oir. cloc; ifølge ABM og de Vries sand-
synligvis lånt gennem mnty. klocke < miat. cloc(c)a. NAN og Hq. op-
regner paralleller i andre sprog og anser det for muligt at ordet stammer
fra keltisk, men nævner ikke et mellemled mellem oldirsk (eller middel-
alderlatin) og de nordiske sprog. Ordet er meget gammelt i islandsk,
ordformen klokka forekommer i Glælognskvi5a, fra c. 1030,194 og kluk-
ka fx i AM 237 a fol. (c. 1150), Homfsl (c. 1200) m.fl. gamle tekster. Det
kan derfor ikke være et lån fra middelnedertysk. Hægstad (1942:148)
foreslår et lån fra oe. clugge (jf. Thors 1957:155),195 men forskellene i
konsonantismen, /g/ i oldengelsk vs. /k/ i nordisk, kan ikke forklares på
en tilfredsstillende måde. Det er også usandsynligt at ohty. glocka ligger
bag ordet, både på grund af begyndelseskonsonanten og af aldersmæssi-
ge og kulturhistoriske grunde. At ordet er et lån fra oldsaksisk (eller
gammelnedertysk) er måske mest sandsynligt, men et lån fra latin kan
ikke udelukkes.
klokr ‘klog’ i jafnklokr adj. ‘lige klog’: iafnklokan DI 6:246, [1479]
> c. 1750 (skriftemål). Gno. d.s. (klokom dat. DN 8:141, [1340]), gida.
klok, fsv. kloker. Anses i reglen for at stamme fra mnty. klok (ABM, de
Vries, NÅN, Hq.; også fx Finnur Jonsson 1926-1928:213). Ordets alder
194 Dog betragter Jon Helgason (1926:48) ordformen klokka i et lovhåndskrift fra 1363
som en af de “utpregede norskheter” i håndskriftet.
195 Hægstad mener at ordformen klokka sandsynligvis er påvirket af mnty. klocke.