Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Side 172
170
Middelnedertyske låneord
opinberan f. ‘afsløring’ (o: åbenbarelse af noget): med hropligri opin-
beran DI 6:246, [1479] > c. 1750 (skriftemål). Verbalsubstantiv til opin-
bera. Fsv. opinbaran.
påfi m. ‘pave’: paue DI 6:591, 1487 (afladsbrev). Gno. d.s. (pauens
gen. DN 2:6, 1202-1220), gida. pave, fsv.pave; < osax. påbos, påvos el-
ler mnty. påwes (< ofra. papes) < miat. papa ifølge ÅBM, Hq.; < osax.
pavbs ifølge NÅN; < mnty. paves ifølge de Vries. Skautrup (1944:285)
mener at ordet i gammeldansk er fra tiden omkring kristendommens ind-
førelse eller endnu ældre. Påfi forekommer i islandsk så tidligt som i
Markus Skeggjasons Eiriksdråpa (fra c. 1104) samt i Homlsl (c. 1200)
m.fl. gamle tekster, og oprindelsen bør søges i oldsaksisk snarere end
middelnedertysk. Se Halldor Halldorsson (1969b: 116-118) som udfør-
ligt argumenterer for oldsaksisk som lånesprog. - Følgende sammensæt-
ninger er registreret (ordet og sammensætninger til det er ikke excerpe-
ret konsekvent): semipåfi ‘semi-pave’ DI 3:152, [c. 1360] > c. 1350-
1365 (tekst om kirkens embedsmænd) (lat. semi- ‘halv-’); påfagardr m.
‘pavens hof’ IslDipl 42, 1365; gno. d.s. (pauagarde dat. DN 3:64,
1303); et muligt æ.b.: Gr 287 (Spesar Jtåttr, hskr. c. 1500); påfaligr adj.
‘pavelig’ DI 7:260, 1495; gno. d.s. (DN 2:22, 1286); påfatiund f.
‘skat/tiende til paven’ IslDipl 42, 1365. Desuden påfabann n. ‘paveligt
band’ i en bispestatut fra 1281, DI 2:212, [1281] > c. 1375-1400, påfa-
bréf i en statut fra 1326, DI 2:588, 1326 > c. 1320-1340, og påfagoz i en
statut fra 1326, DI 2:612, [1326] > c. 1350. - Påfi og sammensætninger
med dette forekommer ikke almindeligt i diplomteksteme.
Ordet papi m. ‘pave’ er vel lånt direkte fra lat. papa (samme bet.), i
modsætning både til påfi m. (se ovenfor) og papi m. i bet. 1 ‘irsk munk’
< oir. papa,205 og i bet. 2 ‘præst’ < mnty. påpe (jf. ÅBM, AJ, Hq.). Papi
bruges sjældent om paven (ONP; se Halldor Halldorsson 1969b: 116);
eks.: j gudz banne og papans DI 1:222,1173 > c. 1480 (æbp.-brev, sand-
synligvis oversat til islandsk fra latin (usikkert hvornår), jf. udgaven s.
220); jpapans banne DI 5:726, 1473.
pina vb. ‘straffe, pine’: pinaz (inf.) DI 2:278, 1290 > c. 1360-1400
(æbpst.). Gno. d.s. (HomNo 81), gida. pine, fsv. pina. Det enkleste er at
betragte verbet som en afledning til det tilsvarende substantiv, vnord.
pina, gida. pine, fsv. pina, < osax. pina < miat. péna (lat. poena) (sål. fx
205 Jf. dog Helgi GuSmundsson (1997:92) som mener at irsk oprindelse næppe er sand-
synlig.