Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 178
176
Middelnedertyske låneord
og én gang Mariuverspsaltari (DI 6:106, 1477 > apogr.). Det yngste af
de registrerede belæg er fra et skriftemål: versin half Dl 6:239, [1479] >
c. 1750. Også følgende sammensætninger er registreret: versabok f.
‘graduale (bog som indeholder vers)’ DI 4:111, 1397 > 1600-t. (inv.);
versagraball m. ‘graduale’ IslDipl 125, 1396 (inv.).
53.2.1 Middelhøjtysk eller middelnedertysk?
Lån fra old- og middelhøjtysk står ganske vist uden for nærværende af-
handlings emneområde, men det er dog af interesse kort at omtale nogle
få ord i teksterne som i reglen anses for at være af middelhøjtysk oprin-
delse, men har modsvarigheder i middelnedertysk.
ametta (ham(h)etta) f. ‘hoveddug af hørlærred’: DI 1:243, [1178] >
c. 1500 (bpst.); IslDipl 388, 1397 > 1448 (inv.). Fra lat. amictus ‘sjal’,
gennem mhty. amitte ifølge ÅBM. Det ældste belæg er fra biskop Por-
låkr Porhallssons påbud om kirkelig bod fra 1178. De blev senere taget
op stort set uændret af Jon Halldorsson på Holar (biskop 1322-1339);
der står hamettu på tilsvarende sted (DI 2:599). Jf. mnty. amitte.
baron m. norsk værdighedstitel (jf. barrunar DN 3:94, 1311):
DI 2:253, 1285 > c. 1400 (pavebrev, oversat fra latin), DI 2:627, 1327 >
c. 1363 (æbpst.); barun m. DI 2:590, 1326 > c. 1320-1340 (bpst.). An-
ses i reglen for at være lånt gennem mhty. barun eller muligvis me. bar-
un, < ofra. baroun (ÅBM, de Vries, jf. NÅN, se også Hq.), men et lån fra
mnty. baron er også tænkeligt.
kanceler m. ‘kansler’: heilagrar kirkiu kameler DI 2:252, 1285 > c.
1400 (pavebrev, oversat fra latin); kongzinss canceler DI 7:213, 1494. Fra
miat. cancellarius, evt. gennem mhty. kameler, kanzelære. Jf. mnty. kan-
selér(e). - kancelleri n. ‘kancelli’: j kancelerie DI 6:450, 1482. Fra miat.
cancellaria, evt. gennem mhty. kamellene (jf. WN). Jf. mnty. kanselerle.
maiestet (f.) ‘majestæt’: setta eg gudne Jonsson kongligrar maiestets
vrhbodsmann mitt jnsigle [...] fyrer fennan Dom DI 7:384, 1498 > c.
1700. Fra lat. maiestas ‘storhed, højhed’ gennem mhty. majestæt (Hq.).
Ordet er et fremmedord; adjektivet kongligrar viser at maiestet betragtes
som femininum selvom ordet har genitivendelsen -s. Jf. mnty. majestat.
traktera vb. ‘overveje, undersøge’: cyrdr [...] biskup [...] hefir sig til
iatad at tracteraz sky Ildi næs ta dag firi t hor laks Mes so. sua oskaddr
wæri at aullu konungsins heidr DI 3:121, 1358 > c. 1490; også fx i en
ærkebispestatut fra 1280 (DI 2:185, hskr. c. 1363), ordet mangler imid-
lertid i en længere version af samme tekst (se s. 175). Fra lat. tractdre,