Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Blaðsíða 179
Låneord i teksterne
177
muligvis direkte, men kan være blevet støttet af ord i gammel tysk, jf.
mhty. traktieren vb., mnty. tracteringe f. ‘forhandling’. (Ældre lån i
vestgermansk tilhørende samme ordstamme er mnty. trachten, ohty.
trahtdn, oe. trahtian). (Jf. ÅBM, Hq.). - Til verbet er dannet subst. trakt-
eran f. ‘overvejelse, undersøgelse’ DI 7:429, 1499.
Bortset fra gejstlig påvirkning i det 11. århundrede har old- eller middel-
højtysk (henholdsvis 740-1100 og 1100-1450) ikke påvirket de nordiske
sprog i større grad; så ord som i litteraturen om låneord betragtes som lån
derfra, er et tiltalende emne for en særlig undersøgelse. Ord hvis oprindel-
se i reglen ikke bestemmes nærmere end til at de stammer fra kontinentalt
vestgermansk, er også en interessant gruppe som sandsynligvis burde
medtages i en sådan undersøgelse. Sådanne ord er fx ampli m. (ampull,
ompull, hdmpulh, ampulla) < lat. ampulla f. ‘lille flaske’ (se fx DI 2:665,
DI 2:461, DI 2:474, DI 3:512, DI 3:70, alt mdldagar fra 1300-tallet), jf.
Thors (1957:145); kapltuli i bet. ‘munkeregel, forsamling af munke, kon-
vent’ (< miat. capitulum), jf. Thors (1957:138) som mener at fsv. kapitel-
hus er “en efterbildning av kontinentala ord” (modsvarende i oldislandsk
er kapltulahus); i de her undersøgte tekster forekommer kapltuli i denne
betydning fx i DI 2:587, 1326 > c. 1320-1340 (bpst.), DI 3:214, 1367 >
1598 (inv.) og DI 3:276,1373 > 1712. Her kan også nævnes ordet mortel n.
‘morter’ (IslDipl 126, 1396, inv.) som sandsynligvis er lånt gennem tysk,
jf. mhty. mortel, morter, mnty. mortér < lat. mortårium (se ÅBM, Hq).
Hvad mange ord angår, er det dog nærmest umuligt at sige om de er
lånt gennem tysk (eller et andet vestgermansk sprog) eller taget op di-
rekte fra middelalderlatin. Det gælder fx ordet historla < lat. historia (<
gr. (h)istorla) som forekommer både i middelhøjtysk og middelneder-
tysk, historie. I de her undersøgte tekster fx i DI 3:156, [1360-1389] >
1639 (inv.) samt i mange forskellige sammensætninger såsom Magnus-
historla DI 5:493, 1467 (kirkeindvielsesbrev), Porlåkshistorla
DI 5:675, 1472 (inv.), historlabok f. (Historia bok de sanctis) DI 2:453,
1318-c. 1400 > 1639 (inv.), historlubok f. DI 5:675, 1472 (inv.), hist-
orlakver n. DI 5:287, 1461-1510 (inv.), m.fl.
5.3.22 Tillæg: budkr og jartein (jartegn)
Ordene budkr og jartein er formodentlig ikke låneord, men betragtes
dog undertiden som sådanne, og da som sandsynligvis lånt fra middel-
nedertysk.