Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 180
178
Middelnedertyske låneord
buøkr m. ‘boks, æske’: budear (pi.) DI 1:402, [c. 1220] > 1601 (inv.).
Gno. d.s. (æin budk med gingibraad DN 7:170, 1338; budkagras Streng
164, hskr. c. 1270), gida. buthk, fsv. budhker. Ordet er gammelt i is-
landsk, forekommer allerede i håndskriftet GKS 1812 4to, fra c. 1192
hvor det bruges som oversættelse af lat. casa i et latinsk-islandsk glossa-
rium (GlossCodl812 41). Omkr. 10 diplombelæg er registreret på ordet
fra tidligt 1200-tal og senere samt nogle sammensætninger. Ifølge ABM
er ordet et låneord fra latin, sandsynligvis gennem mnty. bodik. Fischer
(1909:27-28, 99) og Hofler (1931:273) er af samme mening. Jan de
Vries indrømmer at ordet i reglen anses for at stamme fra miat. butica,
gennem mnty. bodik, mhty. botech eller ohty. botahha, men synes helle-
re at ville betragte det som nordisk. NÅN mener at ænyda. buddike, fsv.
budhker, sv. burk og vnord. budkr modsvarer eller er lånt fra mnty. bo-
dik < miat. botica, men nævner også at ordene ifølge en anden opfattel-
se er gamle og hjemlige. F&T henfører ganske vist da. boddike (buddi-
ke) til mnty. bodik(e), men har i lighed med Hq. den opfattelse at fsv.
budhker, sv. burk, gida. buthk og vnord. budkr er hjemlige. Der er vel in-
gen tvivl om at trestavelsesformen i ældre nydansk er et lån fra middel-
nedertysk. Hvad angår de øvrige ordformer, så ville det imidlertid være
svært, for ikke at sige umuligt, at forklare hvorfor disse ordformer er en-
stavede (e i den fomsvenske ordform er svarabhakti-vokal) og har voka-
len u i alle nordiske sprog hvis også de skulle betragtes som låneord. -
Følgende sammensætninger er registreret, de fleste fra måldagar:
filbeinsbudkr ‘beholder af elfenben’ DI 4:238, 1397 > 1598; oblåtu-
buåkr ‘nadverkar (beholder for nadverbrød)’ DI 2:666, [1331] > 1601;
reykelsisbuåkr ‘røgelseskar’ DI 2:709, [c. 1336] > 1598 (kirkeover-
rækkelse); tannbuåkr ‘beholder af (hvalros)tand’ DI 2:481, 1318-c.
1400 > 1639; silfrbudkr ‘beholder af sølv’ IslDipl 124, 1396;
lyjonustubudkr ‘nadverkar (beholder for nadverbrød)’ DI 2:446, 1318-
c. 1400 > 1639.
jartein (jartegn) f. (n.) ‘mirakel, jærtegn’: nema cud. vili med iar-
tegnum græda DI 3:183, [c. 1363]. Gno. d.s. (HomNo 93), gida. iærtekn,
fsv. iærtekn. Ordet er fremmed for diplomernes ordforråd. Foruden det
ovennævnte belæg i en fortegnelse over ulykkesdage (dies malae), er
blot ét andet eksempel registreret i et brev som nu kun er bevaret i
GuSmundar saga biskups: Gud hefer miclar iarteiner vid oss gert
DI 1:323, [1201] > c. 1330-1350. Oprindelsen er et omtvistet spørgsmål.
Fischer (1909:32, 192-193) foreslog et lån fra mnty. wartéken hvilket