Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 183
6 Orddannelse og affikser
6.1 Orddannelse
Det samme fremmede ordelement forekommer ofte i mere end ét ord (jf.
tabel 12 i afsnit 5.1). Det betyder dog ikke at alle ord i en sådan “stam-
gruppe” er egentlige låneord, og det er sandsynligt at det i mange tilfæl-
de blot gælder ét af dem; resten er hjemlige dannelser. Mange gange fin-
des der ganske vist paralleller til de pågældende ord i beslægtede sprog,
men det behøver ikke at betyde at ét sprog har lånt ord fra et andet. Hvad
de nordiske sprog i høj- og senmiddelalderen angår, var fx reglerne for
orddannelse i hovedtræk af samme art og ledte meget ofte orddannelses-
mæssigt og morfologisk til samme resultater. Dette gælder til dels også
andre samtidige germanske sprog, bl.a. middelnedertysk.
For at belyse dette nærmere kan man tage et eksempel som oisl./gno.
makt, mektigr/mektugr, gida. makt, maktigh/mektigh, -ugh og fsv. makt,
maktogher, mæktogher. Tilsvarende ord i middelnedertysk er macht og
mechtich. Der kan ikke være tvivl om at makt i de nordiske sprog er lånt
fra middelnedertysk.210 Derimod er det ikke lige så sikkert at det samme
gælder adjektivformeme. Formelt set kan de være dannet i de nordiske
sprog til stammen makt ved en produktiv, hjemlig orddannelse med suf-
fikset -ug(h)/-ig(h). Ældre østnordisk har også belæg på ordformer med
vokalen a hvilket støtter antagelsen af at de delvis kan være blevet til
ved en hjemlig orddannelse. Ordformerne med e/æ tyder på at påvirk-
ning fra middelnedertysk også må have spillet en rolle, og det er ikke
usandsynligt at man må regne med både en hjemlig orddannelse og et
leksikalsk lån fra middelnedertysk.211 Hvad islandsk angår, ville man
dog have forventet at se i hvert fald nogle belæg på ordformen *mdktugr
210 Ordet afslører sig som låneord ved sit -gt-l-kt- hvilket i de nordiske sprog enten er et
resultat af en bøjningsendelse -t- til en stamme der ender på -g-t-k- (oisl. sagt, rtkt, vaktr,
etc.) eller orddannelse med suffikset -ipo, fx i nekt, rækt, sekt, spekt etc. (se Schagerstrom
1880, specielt s. 3, 5-12; Halldor Halldorsson 1950:182; Iversen 1973:161; ÅBM:xvi).
211 At østnordiske ordformer af denne art er forårsaget af suffikset -igh (d.v.s. ved i-om-
lyd) er ikke muligt i betragtning af hvor unge ordene er.