Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 184
182
Middelnedertyske låneord
(jf. afl - oflugr, tal(a) - tolugr etc.) ved siden af mektugr/mektigr hvis
man regner med at orddannelsen har været hjemlig også dér; men det sy-
nes ikke at forekomme (derimod maktugr i riddersagaen Kirjalax saga,
KirjA 18, hskr. c. 1450-1500; forfatteren måske norsk).
Et andet eksempel, om end mindre problematisk, er opinber-gruppen:
oisl. opinbera vb., opinberr adj. og afledningerne opinberligr adj., opin-
berliga adv. og tilsvarende ord i øvrige nordiske sprog (se u. opinberr i
afsnit 5.3.2). De middelnedertyske (gammelnedertyske) modsvarighe-
der er henholdsvis openbåren, openbår(e) og openbårliken. Det er mest
sandsynligt at et af ordene er lånt, antagelig det simple adjektiv, og de
øvrige dannet til det, men det er dog svært at påvise. Hq. (s. 1282) me-
ner at det middelnedertyske adjektiv i islandsk “folketymologiskt” har
sluttet sig til adj. berr ‘tydelig’ m.m. hvilket sikkert er rigtigt.
Mange sammensætninger eller afledninger til stammer af middelne-
dertysk oprindelse er ikke belagt i alle de nordiske sprog. Visse ord er fx
kun bevaret i islandsk og ikke i norsk eller østnordisk mens andre kun er
bevaret i østnordisk. Det kan imidlertid være en ren tilfældighed at et
ord er belagt i et af sprogene mens det ikke forekommer i de øvrige i
samme tidsperiode, og man må tage sig i agt for at drage for bestemte
slutninger af enkelte ords forekomst eller fravær i tekster fra ældre peri-
oder. Hvad dette angår, er en sproghistoriker dårligere stillet end den
som undersøger levende sprog og som løbende kan kontrollere hypote-
ser og resultater blandt levende mennesker. Man ved jo at et stort antal
ældre skriftlige kilder er gået tabt, både på Island og andre steder, og
desuden kan ikke alle ord der var i brug i talesproget, have fundet deres
vej til pergamentet.
6.2 Præ- og suffigering
I middelalderen optog norsk og østnordisk mange præfigerede og suffi-
gerede ord, mest fra middelnedertysk. Efterhånden blev mange af affik-
seme produktive ved orddannelse i disse sprog, deriblandt de middelne-
dertyske præfikser be-, vor- og an- og suffikserne -heit og -achtich. Is-
landsk lånte også en del ord med fremmede affikser i senmiddelalderen:
be-/bi- (< middelnedertysk, fx bif ala), -elsi (< østnordisk, fxfangelsi),
-er (< tysk/latin, fx kanceler), -era (< middelnedertysk/latin, fx funde-
ra), -eri (< middelnedertysk/latin, fx fylgeri), -heit (< middelnedertysk,