Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Side 185
Orddannelse og affikser
183
fx réttugheit), -i (< middelnedertysk/græsk-latin, fx kancelleri), -ia (<
latin, fx visitasia). Mange af ordene lever endnu i det islandske sprog,
men ingen af de her nævnte affikser fik fodfæste som selvstændige ord-
dannelsesaffikser.212
1 denne periode øgedes antallet af præfigerede verber af en anden art
betydeligt i de nordiske sprog, d.v.s. verber med partikel (undertiden no-
rnen) som forled (Karker 1967:643 f., jf. Wessén 1965:119). Disse parti-
kelsammensætninger er oftest opstået i visse sætningskonstruktioner,
“idet partiklen havde sin plads umiddelbart foran infinitte verbaler og i
bisætninger også foran det finitte verbal” (Karker 1967:643-644). Selv-
om sådanne ord undertiden er direkte leksikalske lån i islandsk, beror
denne præfigering ofte på en mere almen fremmed (tysk og latinsk)
påvirkning på de nordiske sprog (op.cit.:644). Disse ord har meget ofte
modsvarigheder i middelnedertysk eller andre vestgermanske sprog -
forekommer almindeligvis også i et eller flere af de øvrige nordiske
sprog - eftersom orddannelsesregleme i alle disse sprog til en stor del
var af fælles oprindelse.
Præfigering af verber med til-, undir-, upp-, ut-, yfir- m.fl. er dog ikke
fremmed for de nordiske sprog på deres ældre stadier, og en del sådanne
ord forekommer allerede i de ældste tekster. Fænomenet kan i øvrigt
meget ofte betragtes som en simpel flytning af præpositionen frem foran
verbet i bestemte konstruktioner, især i perfektum participium og i infi-
nitiv. Et eksempel er konstruktionen segja upp ‘læse op, kundgøre’ som
bl.a. forekommer i Njåls saga: at hann segdi upp Iggin NjM 271; i di-
plomerne fx i et brev fra 1341: sagde herra biskup honum vpp at hann
s kil Ide féda fatækan olmosumaan IslDipl 17. I infinitiv og perfektum
participium forekommer segja upp med inverteret ordstilling i ganske
gamle tekster, fx i Sverris saga: ec: mvn sætt ockra upp segia i meira tomi
Sv 132 og Egils saga: geyrd sia er pu hefer upp sagda EgFrg2 343 (hskr.
212 Det bør nævnes at visse ord med forleddet eigin- kan have tyske forbilleder, jf. Hq. om
sammensætninger med egen- i svensk. I diplomerne forekommer følgende ord: eigin-
hustru f. ‘hustru’ (IslDipl 193, 1415), eigindomsjord f. ‘jordejendom’ (DI 3:501, 1394 >
1888; brevet er upålideligt, evt. en forfalskning, jf. afsnit 2.1.1, note 21), eiginkvinna f.
‘ægtehustru’ (fx DI 4:317,1424 > 1625), eiginkona f. (DI 5:533,1474); dertil også det løst
sammensatte eiginnar konu bom (DI 7:260, 1495). Forleddet (eller selve ordet eiginn
‘egen’) er dog hjemligt og ret almindeligt, og sammensætninger med det forekommer i
gamle tekster, fx eigingirni f. ‘egoisme’ i Konungs skuggsjå og Stjom (F) og eiginord
‘ejendom’ i Grågås (F).