Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Side 186
184
Middelnedertyske låneord
c. 1250).213 Alt dette er uden tvivl hjemligt og gammelt. Inversion i finit-
te konstruktioner, der begynder at vise sig i tekster fra 1400-tallet, er
derimod et sandsynligt tegn på fremmed påvirkning: erlendhr [...] lof-
adhi ok vpp sagdi ættleidhingina IslDipl 345, 1440. Et tilsvarende ord
forekommer både i østnordisk og middelnedertysk, gida. upsæghje, fsv.
upsighia, mnty. upseggen, men det ville dog næppe være rigtigt at be-
tragte den sammensatte ordform i islandsk som et låneord.
Der findes mange lignende eksempler på at der ved siden af usam-
mensatte konstruktioner med verber af typen segja upp udvikles en fast,
præfigeret sammensætning. Forbindelsen leggja til ‘lægge til’ forekom-
mer fx tilsyneladende fast sammensat i en måldagi fra slutningen af
1300-tallet: veide [...] er Jon Bonde Hakonarson hefur tillagt DI 3:593,
1394 > 1699, samt i et brev fra 1428: å dllum fieim jårdum sem hann til-
lagdi mdla optnefndrar Porgerdar DI 6:43, 1428 > c. 1700. Ofte er det
dog svært at sige om et “præfigeret” verbum skal betragtes som et
sådant eller som et egentligt låneord, navnlig når der ikke foreligger
gamle eller sikre belæg på at en tilsvarende løs sammensætning har ek-
sisteret. Dette gælder fx for verbet yfirlesa ‘læse igennem’ som begyn-
der at vise sig i norske diplomer omkring 1300 (se F) og i islandske di-
plomer efter midten af 1300-tallet (så at sige altid i tilknytning til trans-
skription af et brev): ec hefer sied ok yfer lesid opit brefDl 3:181, 1361
> c. 1570; ok sidan ifir lasum sua uattanda ord eftir ord IslDipl 72,
1382.214 Hverken tilleggja eller yfirlesa anses i reglen for at være egent-
lige låneord. Begge har dog paralleller både i østnordisk og i middelne-
dertysk, henholdsvis gida. tillæggje, fsv. tillæggia, mnty. toleggen og
gida. yverlæse, fsv. ivirlæsa, mnty. overlesen. Eftersom leggja til er
gammelt og almindeligt, ligger det dog nær at betragte tilleggja som en
hjemlig dannelse mens yfirlesa kan være et låneord.215
Undertiden kan man med formale kriterier afgøre om et verbum bør
betragtes som usammensat eller sammensat. Det gælder fx konstruktio-
ner med præpositionen til når der foreligger eksempler som viser en an-
213 Det kan tilføjes at sammensætningen uppsaga f. ‘fremsigelse’ (af en dom) forekom-
mer i Grågås.
214 Et ældre belæg findes i helgenlegenden Agustmuss saga: hann hafdi yfir lesit allar
hgfud iprottir (AugApp 149, hskr. c. 1275-1300; det samme i AugA 125, hskr. c. 1340).
215 Dog ikke nødvendigvis fra middelnedertysk; ordet kan være en hjemlig dannelse i øst-
nordisk og ordet lånt fra dansk til islandsk (eller fra dansk eller svensk til norsk og derfra
videre til islandsk).