Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Side 187
Orddannelse og affikser
185
den kasusstyrelse end genitiv. I en ærkebispestatut fra 1280 forekommer
fx adj. (perf.part.) tilgefinn ‘hengiven’, DI 2:185, 1280 > c. 1363: atpeir
se [...] til gefnir gudligri pionostu. Her må man se på tilgefinn som ét
ord eftersom det er verbet der styrer kasus (dativ), ikke præpositionen til
som altid styrer genitiv.
Den semantiske forbindelse mellem første- og sidsteleddet i tilsynela-
dende præfigerede verber er undertiden af en sådan art at en løst sam-
mensat forbindelse ikke kan komme i betragtning, i hvert fald ikke i sam-
me betydning. Det gælder fx verbet undirstanda ‘forstå’ som fx fo-
rekommer i en bispestatut fra 1281 (DI 2:211, [1281] > c. 1363). Et
*standa undir i bet. ‘forstå’ er ukendt - og i øvrigt betydningsmæssigt
betænkeligt - og ordet anses også meget ofte for at være et egentligt låne-
ord i de nordiske sprog. Oprindelsen er dog omdiskuteret; F&T synes at
gå ud fra middelnedertysk oprindelse, jf. deres ord om da. forstaa og un-
derstem sig: “mnd. understån [...] (wovon spåtanord. undirstanda “ver-
stehen”)” (s. 263) og “Anord. undirstanda bezeichnet teils “sich einer
sache unterziehen, erdulden”, teils “verstehen, begreifen”; die letzte bed.
hat auch mnd. understån, wie sie auch die einzige bei ags. understandan
[...] und afries, understonda ist” (s. 1334). Andre forskere er dog enten af
en anden mening, fx Kristensen (1906:24), Fischer (1909:2), Berulfsen
(1948:361) og Tornqvist (1977:106) som går ud fra oldengelsk oprindel-
se for henholdsvis gida. understande, oisl. undirstanda, gno. undirstanda
og fsv. undirstanda (jf. Sdw.) eller ikke omtaler ordet (ÅBM, AJ, de
Vries, WN). NÅN og Hq. sammenligner med middelnedertyske og old-
engelske ord, men tager ellers ikke stilling til lånespørgsmålet.
Der findes udenlandske modsvarigheder til mange præfigerede verber,
fx tilsegja, afhenda og afleggja - gida. tilsæghje, gida. afhænde og fsv.
afhænda, fsv. aflæggia, mnty. toseggen, afhend(ig)en, afleggen. Underti-
den er der tale om egentlige lån, fx umdraga,216 umlida, undirbinda211
undirgefa, uppbera, utspenna, undertiden snarere en mere almen frem-
med påvirkning hvor præfigerede ord har tjent som forbilleder for hjem-
lig omdannelse af allerede eksisterende løst sammensatte verber, fx af-
216 Foruden et belæg i DI 5:726, 1473, synes umdraga ‘tolerere’ ikke at forekomme i is-
landsk. Ordet kan stamme fra dansk: gida. omdrage ‘finde sig i, bære over med’ (K; jf.
ODS 15:489), jf. yfsv. umdragha ‘ha fordrag med ngn’ (Sdw., 1529).
217 Dannet efter tysk mønster, jf. hty. unterbinden (ty. unter i betydningen ‘mellem’ = lat.
inter, af anden etymologisk oprindelse end isl. undir ‘under’).