Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 198
196
Middelnedertyske låneord
kommer i et hyldingsbrev fra 1419 til kong Erik af Pommern, skrevet på
et blandingssprog (Jon Egilsson). Når man nærmer sig midten af år-
hundredet støder man så på flere ord af denne art og da mest i diplomer
(fx bihof 1440, bitala 1440, bikenna 1443).
I islandsk fik præfikset i reglen formen bi- (bi-) mens det i norsk og
østnordisk fik formen be-. Næsten alle islandske ord af denne type (bort-
set fra yngre lån fra dansk, såsom bislag < mnty. bislach og enkelte an-
dre) har i middelnedertysk oprindelig haft den tryksvage variant be-, og
denne form har størstedelen af de danske, svenske og norske låneord af
denne art.233 1 det undersøgte materiale forekommer der kun 8 belæg på
ord med varianten be-: beryktadir (pi.) DI 2:509, [c. 1321-1400] >
c. 1400 (edsformular) og omtrent samme ordlyd i DI 4:515, [1432] (JE
kop.), beskedligheit DI 4:414, 1430 (JE kop.), bevisa DI 5:367, 1462,
DI 6:250, 1480 > c. 1700 og DI 6:758, 1491 > 1540-1548, og bevising
DI 7:267, 1495 > c. 1580-1635; desuden bedrifa i en oversættelse af en
lovreform af kong Christian I (Bergen 1450). Varianten bi- forekommer
derimod omkr. 90 gange. I yngre islandsk voksede antallet af ord med
formen be-. I 1500-tallet er formen endnu som regel bi-, men i de næste
århundreder fik be- under dansk indflydelse overtaget. Westergård-Niel-
sen (1946:lxv) forklarer forholdet således:
islandsk har hovedsagelig fra norsk fået en del ord med bi-[...] og (noget
senere) andre ord med be- fra især dansk [...]; disse ord havde eller fik i
lighed med det hjemlige ordforråd fortis på første stavelse, og herved
havde formen bi-, da præfikset først var blevet kendt i denne form, de
bedste betingelser for også at trænge ind i de ord, der var lånt i formen
be-. Under den tiltagende danske indflydelse blev 6e-formen imidlertid
den sejrende i disse ord [...].
Sandsynligvis har dog [i]-lyden i forleddet i de islandske ord i senmid-
delalderen delvis en grafemisk/fonemisk forklaring. Allerede i 1100-tal-
let begyndte en fonetisk forskel mellem langt og kort trykstærkt /i/ at ud-
vikle sig i islandsk, således at det korte i blev åbnere (nærmede sig [e])
mens det lange forblev en [i]-lyd (jf. Hreinn Benediktsson 1959:290-
291, 301). Denne forskel blev der dog ikke taget hensyn til i ortografien,
233 Formen bi- var dog almindelig i 1300-tallet i svensk. Den beror, ifølge SAOB (B 525),
sandsynligvis på “inverkan af mnt. prep. o. prefixet bi, bi- [...], i sht som detta i vissa fali
forekom obetonadt, 1. ock dårpå, att ofvergången från i till e i be- på 1300-talet annu ej for-
siggått på hela det mnt. språkområdet”.