Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 199
Orddannelse og affikser
197
og grafemet (i) i islandsk i senmiddelalderen stod derfor for to lydkvali-
teter: et lukket [i] (langt) og en lidt åbnere lyd, sandsynligvis [e] (kort),
formodentlig noget åbnere end norsk, østnordisk og middelnedertysk
kort, tryksvagt [i] (oftest betegnet som (i) i disse sprogs ortografi). Det-
te betyder at et ord som i mellemnorsk og/eller i østnordisk har haft om-
trent lydformen [be'fale] (og den ortografiske form (befale) eller lignen-
de) af islændinge kan være blevet opfattet som svarende til et ord med
islandsk kort, men trykstærkt i (fonetisk omtrent = [e]); således ville den
mest naturlige ortografiske form af forleddet i islandsk være (bi).234
Denne teori forudsætter ganske vist at ordene er kommet ind i sproget
ved direkte kontakt med udlændinge og ikke ad skriftlig vej. Det var
imidlertid sjældent tilfældet med låneord fra middelnedertysk (måske
snarest en undtagelse), men netop hvad disse ord angår, kan dog en di-
rekte sproglig kontakt med nordmænd og danskere, senere tilmed tyske
handelsmænd, have spillet en rolle. Ordene forekommer i sproget først
efter højmiddelalderens hovedlitteraturperiode, og de hører ikke til det
ordforråd som optræder i senmiddelalderens oversættelser (1300-1400-
tallet); de står mest for abstrakte begreber som har med administrative
sager eller det daglige liv at gøre. Jeg tillader mig derfor at gå ud fra at
de oftere end mange andre ord kan være kommet ind i sproget ad mundt-
lig vej.
I diplomerne forekommer der kun godt 20 ord med præfikset be-/bi-
(antal belæg i parentes):
Tabel 27. Låneord med præfikset be-/bi- i diplomteksteme.
bidrifa vb. (1) bfhjalpliga adv. (1) bitala vb. (16)
bifala vb. (19) bfhjålpligr adj. (1) bitaling f. (1)
bffalanarmaSr m. (1) bihof n. (3) bivara vb. (3)235
blfalning f. (1) bikenndr adj.(2) bivisa vb. (13)
bffela vb. (1) birykta vb. (3) bivising f. (11)
bfgirna vb. (1, skinlån) biskatta vb. (1) obihentiligr (-hendi-) adj. (1)
bihaga vb. (5) bfskeøligheit n. (1) obitalaør adj. (3)
bihalda vb. (8) btskermingr m. (1)
234 Fra fællesnordisk havde alle ord jo som hovedregel haft tryk på første stavelse, og
denne situation vedblev i islandsk, mens den efterhånden til dels gik i opløsning i de øvri-
ge nordiske sprog, hovedsagelig på grund af låneord med andet trykmønster, specielt
præfigerede ord (jf. Haugen 1976:151, 222-223, 365-366, 380).
235 Egentlig to ord, henholdsvis fra mnty. bewaren ‘bevare’ etc. og mnty. sik beweren
(bewerren, beworren) ‘beskæftige sig med’.