Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Side 214
212
Middelnedertyske låneord
som sandsynligvis er lånt fra eller påvirket af mnty. woldich (ÅBM, jf.
NÅN).252 Tilsvarende er mnty. alwoldich. Ordet er dog ikke typisk for
låneord fra hansesproget og kan være ældre, fra gammelnedertysk eller
oldsaksisk, eller i hvert fald lånt ad en anden vej end gennem kontakt
med hanseaterne. Et hjemligt, delvis tilsvarende allsvaldandi præs.part.
forekommer i Homfsl (c. 1200), i diplomerne fx i IslDipl 148, 1401 (i
norsk i HomNo 136, i dipi. fx DN 5:166, 1349). - Et muligt æ.b.: “allz-
volldugur” (om Gud) i OT1 238 (v.l. i et hskr. fra c. 1375-1400; andre
håndskrifter har allsvaldandi).
alltid adv. ‘altid’ (9): alt tidh DI 4:389, 1429 > (JE kop.); alltijd
DI 5:726, 1473. Mno. d.s. (DN 3:357, 1388), gida. altith, fsv. altidh\ ef-
ter mnty. alletit (NÅN). - Et muligt æ.b.: Med696II 80 (hskr. fra 1400-
tallet). - alltidliga adv. ‘altid’ (3): altidhliga DI 4:428, 1430 (JE kop.);
alltidligha DI 5:47, 1450 > før 1459.
altarisplata —> plata
altygjadr tygi
al|jingis adv. ‘fuldstændig, fuldt og helt’ (12): alpingis fyrirbodit. at
[...] DI 2:537, 11323-1348] > c. 1363 (æbpst.);253 frials alpingiss og
leigulaus DI 6:17, 1364 > c. 1600-1625. Gno. d.s. (DN 1:217, 1341),
gida. althingest, fsv. alzthings',254 jf. mnty. aldinc, allesdinges, aller-
ding(e), alledinge. Fischer (1909:1), Seip (1934a:25) og Simensen
(1995:65) karakteriserer ordet som et oversættelseslån; det er dog usik-
kert om en sammensætning med al- og subst. ping ville være menings-
fuld uden direkte støtte af det middelnedertyske ord, og muligvis bør det
betragtes som et egentligt lån. ÅBM mener at alpingis (og det synonyme
altyngis) kan være en forvanskning (“afbokun”) af isl. oldungis (samme
252 ÅBM diskuterer voldug(u)r, VQldugr og voldugur, vgldugr på to steder, s. 1150-1151:
“voldug(u)r (15. old), tVQldugr 1. ‘valdamikill, måttugur’; sbr. nno. voldug (s.m.) [...].
Or5i5 er tengt vald og valda, en hefur e.t.v. sætt åhrifum frå m I [3. weldig, sbr. d. vældig” og
s. 1158: “voldugur, ^vQldugr 1. ‘valdamikill...’; sbr. fær. veldigur, nd. vældig, fd. weldig,
veldug, fsæ. vældogher. Ord id er ad sjålfsogdu tengt vald (s.{>.), en er lfkl. to. ur mlf>. wel-
dich. Sjå voldug(u)r” (‘voldug(u)r (15. årh.), f VQldugr adj. ‘magtfuld, mægtig; jf. nynorsk
voldug (samme betydning) [...]. Ordet har forbindelse med vald og valda, men det er evt.
påvirket af mnty. weldig, jf. dansk vældig’; ‘voldugur, ’tvgldugr adj. ‘magtfuld ...’; jf.
færøsk veldigur, nydansk vældig, gammeldansk weldig, veldug, fomsvensk vældogher.
Ordet har selvfølgelig forbindelse med vald (s.d.), men det er sandsynligvis et låneord fra
mnty. weldich. Se voldug(u)r’). Det er ikke klart hvorfor ordene er delt op på denne måde.
253 Andre afskrifter har ollungis (c. 1360) og allungis (c. 1480); lignende gælder et andet
belæg på ordet i samme statut (s. 358). Hvad der har stået i originaloversættelsen, er usik-
kert, og sandsynligvis er det sikrest at henføre ordet til afskriftsåret, c. 1363.
254 Bl.a. ordformerne altzpinges, alzthingis, alstinges, alstingis, althings, altinges.