Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Blaðsíða 215
Materialet
213
bet.) ved association med ping (tunga), men at gida. aldingis også må
have haft indflydelse (se Anmærkning). - Ældre islandske belæg end
ovenstående (midten af 1300-tallet) er ikke fundet; ordet forekommer
dog i et omtrent samtidigt håndskrift af riddersagaen Klåruss saga som
sandsynligvis er oversat i Norge eller af en nordmand (muligvis biskop
Jon Halldorsson) i begyndelsen af 1300-tallet (ClarA 20, hskr. c. 1350).
Anmærkning: Med lignende betydning som alpingis fandtes ordet ollung-
is (< Qllungis). Det forekommer i førlitterær tid fx i Sighvatr PorSarsons
digtning (d. c. 1045). I islandske breve er det almindeligt fra c. 1370 og
senere, fx IslDipl 46, 1369 (norsk-islandsk sprogform), IslDipl 85, 1386,
IslDipl 114, 1394, m.fl. I norske breve fx allungis kuittæn ok lidughæn
DN 2:226,1345; kuitan ok alpingis lidughan DN 1:270, 1354. Den norske
form allungis forekommer undertiden i islandske breve. Specielt almin-
delig er den i breve skrevet af notarius publicus Jon Egilsson (se afsnit
2.2) i 1400-tallets første tredjedel, fx IslDipl 211, 1418, DI 4:385, 400,
401,404, 407, 413, 421,477, 478, alle fra årene 1429 til 1431. Låneordet
alpingis har muligvis medvirket til den ellers svært forklarlige overgang
[li] > [ld] som kun forekommer i ollungis > oldungis.255 Den viser sig
først i diplomer fra 1400-tallets sidste halvdel (jf. Bjom K. Porolfsson
1925:72). I afskrifter af dokumenter fra 1300-tallets anden halvdel og
1400-tallets første halvdel forekommer oldungis fx i DI 3:257, [c. 1370]
> 1636 (bpst.), DI 3:714, 1406 > 1508, DI 4:360, 1428 > 1700-t., men de
kan bero på skriverændringer fra ollungis.
andvarda vb. ‘overdrage, afhænde’ (1): wer pigh [...] anduardhum
skipum oc stadfæstum DI 4:411, 1430 (JE kop.).256 Gno. d.s. (anduard-
ado pæir pa honom [...] jord DN 11:58, 1375; hann hefir [...] vp
anduardat ok afhent honom huset DN 8:137, 1340), gida. andvarthe,
fsv. andvardha, antvardha; < mnty. antwarden (ÅBM). Ifølge NÅN er
ordet i dansk en “omdannelse eft. mnty. antwarden, -worden af gida.
andwarthæ, modsv. sv. antvarda, oldn. andvarda” (s. 31-32); ifølge Hq.
255 Stefan Karlsson, mundtligt.
256 Belægget er fra et ansættelsesbrev for en kannik på Holar, og er bevaret i både latinsk
og islandsk form. Konteksten er følgende: “])igh [...] anduardhum skipum oc stadfæstum
[o: ‘overdrager, beskikker / befaler og bekræfter’] med Jtessu [...] brefæ Ok æærverdoliga
Ræntto oc prebendo setium oc skipum .x. merkr af uorum pæningum oc godzsæ arliga
huert aar ]oigh at luka”, tilsvarende i den latinske tekst: “te [...] approbamus et ratificamus
per presentes et tibi in perpetuam prebendam assignamus x marcas de pecuniis nostris an-
nuatim tibi soluendas”.