Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Side 221
Materialet
219
hajf sielff liuget, som thw kandt bløyelige være bekendt (1535, K 1:226b,
se også K 2:115b og K 4:106b), fsv. thetta årom wi bekendhe [...] at wi
tiistam os hafua hort [...] (1420, Sdw. Suppl.:45a). I det islandske belæg
under 2 ovenfor (1449) har skriveren først skrevet “var bijkendvr fyrer”,
men siden overstreget fyrir hvilket kan tyde på at han har skrevet efter
diktat (af biskoppen?) og ikke har kendt til konstruktionen.
bilæti n. ‘billede, statue’ (3): Jons baptistæ bilæte DI 4:423, 1430 >
1600-t. (inv.); bilqtum oc ornamentis (dat.pl.) DI 5:100, [1452] > 1600-
t. (kirkevurdering); ij. biled er standa yfir alltari DI 5:674, 1472 > c.
1460-1500 (inv.). Gno. d.s. (bilata DN 5:42, 1303, vel gen.pl.; bilæte
DN 2:469, 1413), gida. belete, fsv. bilæte-, sandsynligvis < osax. bilidi
ifølge ÅBM; “gewohnlich betrachtet als entl. < as. bilidi” ifølge de
Vries; en “folketymol. ombildn. av fsax. bilidi (el. yngre form dårav)”
ifølge Hq.; fra osax. bilithi, mnty. belede ifølge NÅN - det må dog
tilføjes her at L&B kun angiver ordformerne held, belde, bild, bilde fra
middelnedertysk. Ordet forekommer imidlertid ikke i særlig gamle, nor-
diske tekster. De ældste norske belæg er fra omkr. 1300, de ældste sven-
ske belæg er fra midten af 1300-tallet (danske belæg er yngre), og i is-
landsk forekommer ordet først i tekster fra 1400-tallet og senere, fx i
Nyi annåll, fra c. 1430 (AnnLy 287). Det kan ganske vist ikke udelukkes
at de etymologiske håndbøgers noget tøvende antagelser er rigtige, og at
ordet er lånt allerede i 1100-tallet eller tidligere, muligvis først til øst-
nordisk og norsk og senere derfra til islandsk. På grund af den nævnte
mangel på tilstrækkelig gamle belæg er ordet for nærværende dog be-
tragtet som et lån fra middelnedertysk - muligvis et tidligt sådant når
man tager overensstemmelsen mellem trestavelsesformerne bilæti etc.
og osax. bilidi i betragtning, i modsætning til én- og tostavelsesformer i
middelnedertysk.
birykta, berykta vb. ‘gøre nogen berygtet for noget’ (1): sem storum
malefnum ero borner æda beryktader DI 2:509, [c. 1321-1400] >
c. 1400 (edsformular); også i konstruktionen birykta e-n/e-m vid e-n el-
ler fy rir e-m (2): adh frændr miner [...] haf i biryktad mic vid ydr
DI 7:533, [1500] (privatbrev); viliandi suo byryckta honumfirir kongen-
vm DI 6:390, 1481. Gida. betrykte, fsv. berykta, jf. gida. en beryct tywff
(1479, K 5:82a), fsv. beryktadher ‘kendt, berygtet’; < mnty. beruchten,
perf.part. beruchtet (NÅN; L&B).
biskatta vb. ‘tage noget fra nogen, konfiskere’ (o: ‘beskatte’) (1): ad
hann hefde [...] låt ed skammfæra på og biskattad afpeim .xl. halfstycke