Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Side 246
244
Middelnedertyske låneord
sku[l\da med ydr DI 5:75, [c. 1450] > før 1459 (islandsk-norsk sprog-
form, Hægstad 1942:136). Gno. forskylda (forskyldæ 1437, Grøtvedt
1954:216), gida .forskylde ‘gengælde; fortjene’ m.fl., fsv. forskulda; ef-
ter mnty. vorschulden (NÅN, WN). Konstruktionen forskulda med/vid
e-n forekommer i en del tekster fra 1500-tallet og senere, fx i et brev fra
biskop Gizur Einarsson til biskoppen i Oslo 1542, skrevet i København,
DI 11:157: Packa eg ydur aull godheit [...] huad ec giarnan uil med
godu forskulida, og i biskop GuSbrandur Porlåkssons brevbog s. 307
(1571): huad allt og sierhuert eg vil giarnsamlega j aullu pui eg karm
med ydur forskulida, og s. 22 (1573): skal ec fad kirkiunnar vegna gi-
arna vid ydur forskulida?03 Jf. fsv. thel forskyder jag med eder gerne
(1505, Sdw. 1:302, u. forskulda i bet. ‘gengælde’ etc.); lignende i ældre
nydansk (se K u. forskylde 1). Brug af ordet kan sammenlignes med
forpéna i lignende konstruktioner (se det). -1 lovreformen Langaréttar-
bot, udstedt i København 1450 (se afsnit 2.1.4), forekommer forskuldan
f. ‘fortjeneste’ DI 5:63, 1450 > 1543.
forsmå vb. ‘foragte, forsmå’ (8): fru for smadir ath koma IslDipl 269,
1429 (JE); forlagt hana ok forsmad DI 5:585, 1470; oforsmådr
perf.part./adj. ‘uforagtet, ikke vanæret’ (1): skilde oforsmadur uera
DI 6:745, 1491. Mno. d.s. (forsmazs med.pass. DN 3:365, 1390), gida.
forsmå, fsv. forsmå', < mnty. vorsmåden, vorsmån (AJ, NÅN, Hq., jf. de
Vries u. for 2). Sideform til ældre fyrirsmå (se et eksempel i DI 2:592,
1326 > c. 1320-1340, bpst.). Johannisson (1939:194, 196, 202) synes at
regne både forsmå og fyrirsmå for hjemlige; WN (s. 116) tvivler — med
rette - på dette og påpeger at herimod taler bl.a. det forhold at ordene
først forekommer i den klerikale stil. ONP har c. 50 belæg på ordet.
Æ.b.: bl.a. Stj1 142 (hskr. c. 1360-1370), PorlJ 208 (hskr. c. 1387-1395),
VP 518 (hskr. c. 1400), m.fl.304 - forsmån f. ‘skam, skændsel, krænkel-
se’ {Af. forsmån klerkanna priuilegij DI 2:501, 1320 > c. 1360 (æbpst.);
firirpatforbrot vhlydnæ oc forsman DI 4:404, 1430 (JE kop.f forsman
och suiuirdingh DI 6:741, 1491.305 Verbalsubstantiv til forsmå. Johan-
303 Jon t>orkelsson & Påll Eggert Olason (1919-1942). Jf. at også verdskulda ‘fortjene,
gøre sig fortjent’ (eller ‘gengælde’?) forekommer i samme konstruktion, fx i GuSbrandurs
brevbog s. 22: ec [...] vil giarnsamlega med ydur j aullu godu verdskullda.
304 Et belæg i en lovtekst fra c. 1281 (DI 2:234, [1281?] > c. 1500) gengiver nok af-
skriftstidens sprog snarere end 1200-tallets, jf. udgiverens ord (DI 2:234). Ordet forekom-
mer i Flateyjarbok (Flat. 1:208).
305 Andre belæg er fra breve skrevet af notarius publicus Jon Egilsson DI 4:404, 1430 (JE
kop.) og DI 4:489, [1431] (JE kop.).