Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Blaðsíða 254
252
Middelnedertyske låneord
glas n. ‘glas (materiale)’ (2): litla brik med glas DI 5:631, 1471 >
apogr. (inv.). Gida. glas, fsv. glas; < mnty. glas (ÅBM, NÅN, Hq.). Det
andet belæg er også fra en mdldagi (se DI 5:634, [1471] > apogr.). Ordet
er ikke fundet i norske tekster før i 1500-tallet (DN 8:590, 1528-1529,
sandsynligvis i bet. ‘kompasglas’),
glerlampr —> lampi
goåheit n.pl. ‘venskab’ (1): med frid og god heit vit mic DI 7:522,
1500. Mno. d.s. (i bet. ‘kvalitet’ DN 8:350, 1444, udstedt i København),
gida. gothhet, fsv. godhhet. Ordet er sikkert taget op fra norsk eller
dansk hvor det er dannet efter ord på -heit, som sædvanligvis stammer
fra middelnedertysk. Jf. NÅN under -hed og Hq. under -het. Se også en
kort diskussion om suffikset -heit i afsnit 6.2.4.
graåall (gradal) m. ‘graduale, salmebog’ (4): Gradall DI 2:480,
1318-c. 1400 > 1639 (inv.). Gno. d.s. (c. 1350, F317), gida. gral (grael)
(1486), ænysv. gradualer pi. (1537); < mnty. gradål(e) (ÅBM) eller
mhty. gradal (WN) < sen lat. graduale (ÅBM). I de undersøgte tekster
nævnes gradualer kun når kirkers ejendomme opregnes, d.v.s. nærmest
udelukkende i måldagar, og ordet kan derfor betegnes som fremmed for
egentlige diplomer. ONP har 11 belæg på gradall, alle fra DI (1300-
1500-tal), og desuden en del sammensætninger. - versagradall ‘gradua-
le’ (1): wersagradall IslDipl 125, 1396 (inv., Holar). - gradalaskrå f.
‘graduale, salmebog’ (1): gradalaskra DI 5:342, 1461-1510 (inv.).
Anmærkning: Det beslægtede grallari m. ‘graduale, salmebog’ stammer
snarest uden mellemled fra sen lat. graduale, lat. graduålaris (ÅBM,
WN); at det er en omdannelse af gradall, kan dog ikke udelukkes. I lighed
med gradall forekommer grallari nærmest kun i måldagar fra 1300-tallet
og senere og er omtrent lige så almindeligt som det (ONP har 9 belæg,
alle fra DI): grallari (5) DI 2:430, 1318-c. 1400 > 1639 (inv.), hatidagrall-
ari m. ‘højtidsgraduale’ (1) DI 5:299, 1461-1510 (inv.), grallaraskrd f.
‘graduale, salmebog’ (2) DI 3:527, e. 1394 > 1639 (inv.), grallaratoturr
m. ‘las af graduale’ (1) DI 5:275, 1461-1510 (inv.).
grofr adj. ‘grov’ (1): grofuan skada IslDipl 215, 1419 (JE). Gno. d.s.
(groft silki DN 3:271, 1363), gida. grof, fsv. grover; < mnty. grof (pi.
grove, med forlænget vokal) (ÅBM, NÅN, Hq.). Forekommer kun i et
3171 jordebogen Bjgrgynjar kalfskinn.