Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Síða 256
254
Middelnedertyske låneord
ordum og storum heitingum DI 10:55, [1497]. Måske hjemligt. Dannet
til hast- (hjemligt eller fra mnty. hast) og isl. -udigr (< *-hugdigr, -hugd
> -{h)ud i svagtryk i sammensatte ord, jf. Noreen 1923:216;
ÅBM:1081). Jf. dog også hostugr ‘hastig’ (Med696II 80, hskr. fra 1400-
tallet), mno. hastig (i bet. ‘barsk’ fx DN 1:601, 1453), gida. hastigh, fsv.
hastogher, < mnty. hastich.
heimugliga (heimulliga) adv. ‘privat’ (evt. ‘hemmeligt’?) (1): pat ma
lesa huer sem vill. heimaugliga DI 5:412, 1464. Gno. heimiligr, heimu-
ligr adj. (hæimilegom dat. DN 1:80, 1298; hæimoleghom DN 2:92,
1311), gida. hemelik adj., hemeligen adv. (Holst 1903:69, 72), fsv. he-
meliker; sandsynligvis < mnty. heimelik (hé'melik) adj. (ÅBM, NÅN,
Hq.). - Dannet til samme ordstamme er heimulleiki, heimulleikr m.
‘intimitet; fortrolighed’ (2): pott hann birti mier petta [o: en vis hemme-
lighed] med einum samt heimuleik og am nockdri minni atspurn
DI 6:243, [1479] > c. 1750 (skriftemål). Gno. d.s. (hæimoleika akk./dat.
‘fortrolighed’, Thom1 65, hskr. c. 1300), fsv. hemeleker ‘fortrolighed’.
De to registrerede belæg er begge fra den samme tekst. - Æ.b.: MarS
317 (hskr. c. 1325-1375).
Anmærkning: En del sammensætninger forekommer i oldislandsk med
heimug-, heimu{g)lig-, heimol-, heimollig-, heimullig- og heimon-, heim-
onlig-, heimunlig-,3'9 De tre hovedformers {heimug-, heimol-, heimon-)
indbyrdes forhold er uklart, men et hjemligt ord og et låneord synes at
være blandet sammen. I bet. ‘privat, hemmelig, fortrolig’ etc. går heim-
u(g)liga/-ligr sandsynligvis tilbage til det middelnedertyske ord, men i
bet. ‘lovlig, berettiget’ skal ordstammen være hjemlig. ONP har godt 20
belæg i den førstnævnte betydning på heimug-, omkr. 100 på heimol-/heim-
ul- og 10-15 på heimon-lheimun-. Ordene forekommer især i helgenle-
gender og apostelsagaer, ævintyr, Stjom og riddersagaer; enkelte belæg er
fra andre tekster, fx OH73x 700 (hæimollæika akk.sg. ‘fortrolighed’, hskr.
c. 1700), OT1 91 (heimolliga adv. ‘for sig selv’ eller ‘med tilladelse’, hskr.
c. 1350-1375), ESjHx 111 {heimuligir m.pl. ‘fortrolige’320). Fra islandske
diplomer har ONP kun nogle få belæg på heimugliga (1464, 1537), heim-
ugligr (1500-tallet) og heimulleiki (1479).
319 Bl.a. heimugleikr, heimu(g)liga, heimugligleiki, heimugligr, heimolleikr, heimolliga,
heimolleiki, heimolligleiki, heimolligr, heimonleikr, heimonligr, heimonligleikr (ONP).
320 Jf. udgiverens ord: “or6i5 kemur einkum fyrir i lærdra manna (klerka) måli og norsku”
(Sigurdur Nordal & Gudni Jonsson 1938:111).