Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Blaðsíða 262
260
Middelnedertyske låneord
Island af kong Magnus Lagabøter 1280) forekommer hylla (+ ok
sampykkja) i nogle håndskrifter fra 1300-tallets anden halvdel som vd.
mod halda (+ ok sampykkja) i de fleste andre (se Jb 60,1. 6 og note).
hæverskr adj. ‘høflig’ (2): hattur hæverskra manna DI 10:433,
[1300-t.] > 1600-t. (formular til indledning af en fest); [m]inum hev er sk-
um [000]riki330 por steins synj IslDipl 20, [c. 1343], Gno. d.s. (Streng 4),
gida. høvesk, fsv. høvisker, < mnty. hovesch (med sekundær forlængel-
se) ‘det som hører til ved hoffet; dannet, forfinet’ (ÅBM, NÅN, Hq.).
Ordet er gammelt og må være blevet indlånt i islandsk inden gammelt
langt æ delabialiseredes og faldt sammen med æ i 1200-tallet. - Æ.b.:
ordet forekommer i de fleste genrer (ikke islændingesagaer),331 bl.a. i
Hugsvinnsmål fra tidligt 1200-tal332 (Skjd. A, 2:179), StubSk 329 (hskr.
c. 1300), HåkFris 523 (hskr. c. 1300-1325), OT1 306 (hskr. c. 1350-
1375), MarE 994 (hskr. c. 1450-1500). - hæverskheit n.pl. ‘høflighed’
(1): firir avll ydr hæversk heit DI 7:538, [1500] (privatbrev). Gida.
høv(e)skhet, fsv. høviskhet; < mnty. hovescheit (hovescheit) eller dannet
til hæverskr med suffikset -heit < mnty. -heit. - Æ.b.: Encin736 32 (hskr.
c. 1400). - hæverskligr adj. ‘høflig’ (1): i heueskligu uidbVagdi IslDipl
20, [c. 1343], Gno. hæveskliga adv. (hovæskliga Kgs 44); mnty. hov-
eschlik (hdveschlik). - Æ.b.: Alex 5 (hskr. c. 1280).
hofudsmaår, hofudsmann m. ‘statholder’ (2): hofudsmann [nom.]
yfer islannd DI 6:150, 1478; retthum haufdingia ok ærligum haufuds-
manne DI 6:292, 1480. Betydningslån. Den ældste betydning var ‘for-
mand; leder, fyrste’ (se Lex. poet., F), jf. OH 262 (hskr. c. 1250-1300)
‘leder, hærfører’, havfvdzman (nom.) DI 5:605, 1471 ‘kaptajn’,
hdfuzman (nom.) DI 6:455, 1482 > 1483 ‘anfører’. Den nye betydning
stammer gennem norsk eller dansk fra mnty. hovetman m. (AJ, jf. NÅN
u. høvedsmand, Hq. u. hovitsman). I norsk og østnordisk er der sket en
sammenblanding af hjemlige ordformer og det middelnedertyske ord.
Mno. hævitsmann (høfwitzman DN 4:537, 1403; 1375, Simensen
1995:62), gida. høvetsman, fsv. høvitsman (se nærmere NÅN, Hq., K og
Sdw.).
330 Teksten dækket af segl.
331 Hæver ska forekommer i et håndskrift af den unge islændingesaga Gunnars saga Keldu-
gnupsfifls (GunnK554* 377, hskr. fra 1600-tallet; teksten er anderledes i GunnK* loc.cit.)
og i Viglundar saga (Vfgl 67, hskr. c. 1500), og hæverskligr i Vatnsdæla saga (Vatnx 4,
hskr. c. 1700) og Viglundar saga (Vfgl 65, hskr. c. 1500).
332 En versoversættelse af det moraliserende værk Disticha Catonis (se Holtsmark
1958:72).