Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Blaðsíða 264
262
Middelnedertyske låneord
[c. 1410]); ænyda. jakke, fsv. iækka f., yfsv. jacka; < mnty. jacke f. <
ofra.jaque eller jacques (ÅBM, de Vries, NÅN, Hq., F&T).335
jungfru f. 1) ‘den hellige jomfru’ (c. 25): jungfrv sanctæ Mariæ
DI 2:410, [1317] > 1600-t. (inv.); jungfru sancte marie DI 3:701, 1405 >
apogr.; 2) ‘frøken, jomfru’ (6): engum utan iungfrvm einum DI 2:533,
[1323-1348] > c. 1363 (æbpst.); jvngfru solueigar DI 5:499, 1467; jom-
fru ‘frøken, jomfru’ (1): jomfru solueig DI 5:557, 1470; jumfru ‘den
hellige jomfru’ (c. 10): iumfru sanctam mariam DI 3:186, 1361 >
apogr.; junfru ‘den hellige jomfru’ (2): junfru sancti marie DI 7:242,
1495 > 1497 - denne ordform er vel blot en ortografisk variant af jumfru
eller afspejler en anden udtale. Gno. jungfru (Streng 26; DN 2:148,
1329), jomfru (DN 4:328, 1361), jumfru (iumfrum dat. DN 7:167, 1338),
gida. jomfru(ghe), jungfru m.fl. (bl.a. ordformerne iomfru, ionfrw), fsv.
iungfru (bl.a. ordformerne iumfru, iomfru, ionfru); < mnty. juncvruw(e)
(ÅBM, de Vries, NÅN; Hq.: mnty., mhty. juncvrouwe). I de undersøgte
diplomer er ordet altid ubøjet (se dog en bemærkning angående dette i
note 24, s. 38). - ONP har c. 10 belæg på jomfru, c. 20 på jumfru samt c.
10 på varianten junfru, c. 110-115 på jungfru. Ingen af ordformerne kan
betragtes som norsk snarere end islandsk eller omvendt, og der er heller
ikke nogen forskel på om det er Jomfru Maria som omtales eller en
verdslig kvinde. Der kan forekomme forskelle mellem enkelte hånd-
skrifter af samme tekst, fx er junfru ret almindeligt i Håkonar saga
Håkonarsonar i AM 81 fol. (c. 1450-1475) mens jumfru og jungfru er
mere almindelige i teksten i Flateyjarbok (c. 1387-1395) og Eirspennill
(c. 1300-1325).
jungherra m. ‘junker’ (2): jungherra magnusi DI 9:11, [1320] >
c. 1580-1635 (brev fra islændinge til kongen); jungkeri m. ‘junker’
(12): jungkæra Æinare (dat.) DI 4:682, 1446 > c. 1700. Gno. d.s. (fx
junkera Eirikr nom. DN 1:231, 1344; iunkæra Eirik akk. DN 8:132,
[1339]), gida. junker m.fl. (bl.a. formen iunkhærræ, se WN), fsv.
iunkhærra m.fl. < mnty. junker, junchere (ÅBM, Hq.). - Et muligt æ.b.:
Vitnisvlsur af Mårfu (jungkærinn), fra 1300-tallet (Skjd. A, 2:486).
Begge ordformer, jungherra og junkæri (nom.), kan forekomme i for-
skellige håndskrifter af en tekst, fx i Stjom I (udg. s. 211, iunkkiæri og
335 Det er ikke lykkedes mig at komme på en rimelig forklaring på vokalen u i de island-
ske belæg; muligvis beror den på en nu ikke kendt biform eller evt. en udtaleform
(norsk/dansk) som i oblik kasus er blevet opfattet som jukku hvilket giver en tilbagedannet
nominativform jukka snarere end jakka.