Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Side 288
286
Middelnedertyske låneord
snarest også bet. ‘tilladelse’: at hann [...] lati frær mqdr godum nadum
hafa. frat er vær hofum fragat til lagit IslDipl 3, [1295-1313].368 Den
kristne betydning ‘(Guds) nåde’ stammer fra osax. (gi)nåtha eller mnty.
g{e)nåde, muligvis også selve ordet (ÅBM, NÅN, Hq.): “Ordet betrak-
tas stundom som inhemskt, men år sannol., i alla håndeiser i den kristna
bet., lånat från fsax. el. mity.” (Hq.:713, jf. også Hellquist 1930:488-
489). I bet. 1 er ordet meget almindeligt fra midten af 1300-tallet og af-
løste da ordet miskunn; i norsk i årene efter 1340 (Hamre 1958:35, 36).
Brug af ordet ved tiltale, d.v.s. som en slags titel (bet. 2), er efter tysk
mønster (Hq.), sandsynligvis middelnedertysk. - nå5a vb. ‘vise nåde,
barmhjertighed’ (10-15): sem gud hans sad ncade DI 6:287, 1480. Gno.
d.s.: gudh henner saall nåde DN 1:547, 1436, gida. nathe, fsv. nadha.
Dannet til nåd f., muligvis efter tysk forbillede: mnty. g{e)nåden, ohty.
ginåden, mhty. genåden, mholl. genaden (F&T, jf. WN, Thors
1957:550). Ordet forekommer altid i forbindelsen {sem) gud hans/henn-
ar sål nådi (om afdøde). Ordforbindelsen er ret almindelig, men kun 10-
15 belæg er excerperet til undersøgelsen. WN (s. 232) bemærker om
verbet ndda at det ikke “skønt gammelt i isl, [synes] at være optegnet fra
ældre tekster [d.v.s. ældre end de trykte 1500-tals-tekster som WN un-
dersøgte] i den rent kirkelige bet. ‘vise nåde’”; dette gælder dog kun
hvis man ikke regner ovennævnte ordforbindelse for kirkelig. Jeg ken-
der til et eksempel på mediopassiv nådaz i OTFlat 513 (hskr. c. 1387-
1395): eru freir nu til huilldar komnir ok nadaz andliga med Jesu Chri-
sto, men her er betydningen måske snarere ‘hvile’. - nådugr adj. ‘nådig’
i forbindelsen nådugr herra (ved tiltale) (20): vors naduga herra IslDipl
338, 1440; nådigr samme bet. (2): vors nadigasta herra DI 3:350, 1380
> c. 1720-1740. Mno. d.s.: min nadeghe hærre DN 3:604, 1445 (dansk-
præget sprogform), gida. nathugh, fsv. nadhugher, -igher. Modsvaren-
de, og brugt på samme måde, er mnty. g(e)nédich, g{e)nédige hére (ved
tiltale til højtstående personer, L&B). Orddannelse med -ug/-ig er hjem-
lig i de nordiske sprog, men den ovennævnte brug af nådugr/nddigr
stammer uden tvivl fra middelnedertysk, og evt. bør de nordiske ord i
dette tilfælde betragtes som egentlige leksikalske lån. Ordet indgår i de
368 Betydningen i onådir f.pl. ‘besværligheder’ (DI 2:613, 1326 > c. 1360-1400, bpst.;
DI 3:134, 1359 > apogr., bp.-brev) og ondda vb. ‘ulejlige’ (IslDipl 9, 1315; bp.-brev, skri-
veren evt. norsk, jf. Stefan Karlsson 1963:xxv; IslDipl 418, 1364, bp.-brev; no.: DN 2:49,
1299) er vel også hjemlig.