Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Side 289
Materialet
287
undersøgte tekster altid i den faste vending nådugr herra som bruges om
en biskop eller konge. De ubøjede ordformer nadug adj. ‘nådig’ (14):
wor nadugh herra IslDipl:398, 1415 > 1449, og nådig d.s. (1): minn
nådig herra DI 5:237, 1461, står altid sammen med ordet herra og bør
evt. tolkes som leksikaliserede til nadigherra, nadugherra m. (jf. mnty.
g(e)nedige hére). Mno. d.s. (fx' war nadigh herra konungh Erik
DN 2:545, 1437), gida. nathigh (vor kiereste nodug herres 1507, K). De
forekommer kun i diplomer fra 1400-tallet (i alt 15 belæg, 1449 (<
1415)-1499) og bruges udelukkende om kongen.369 - nådaligr adj.
‘nådig’ (1): vors nadaligs fodurs DI 6:354, 1481; formerne nåduligr,
nddugligr adj. samme bet. (3) viser en sammenblanding med nådug-:
vorum naduligum herra DI 6:390, 1481; vorum nadugligum herra DI
6:60, 1474 > 1641-1642. Gno. d.s.: nadalegh (kort e. 1300, Seip
1955:258, jf. s. 228), ydur nadorlægh mildi som en tiltaleformel
DN 7:192, 1341; mno. nadhelix gen. (DN 11:157, 1437); gida. nathelik,
fsv. nadheliker, sandsynligvis < mnty. gnådelik (jf. WN).
nytti n. (pi.) ‘nytte’ (1): hver nytte edr båte [...] ma j slikv vera
DI 7:538, [1500]. Ordformen er antagelig lånt fra gida. nytte som delvis
stammer fra mnty. nut te m. ‘nytte, gavn’ (se nærmere NÅN; jf. tilsva-
rende hos Hq. om sv. nytta). Jf. mno. firir kirkiunne nyttæ skuld
(DN 3:341, 1383), ænyda. sit eget nytte (K 3:247), fsv. till almenth nytte
(Sdw. 2:122). Hyppigere end nytti er præpositionsleddet til nytta ‘til
nytte’ (13) (bl.a. i samme brev som nytti, s. 538): stadnum [...] til nytta
DI 1:492, [1226] > c. 1570;370 honum til nytta IslDipl 173, 1409; jf. æl-
dre til ny tja, fx i Homfsl, c. 1200; DN 3:12, 1268 (afskrift fra c. 1300).
Fsv. til nytta (Moberg 1989:47); < mnty. to nutte{n). - nyttiligr adj.
‘nyttig, dygtig, gavnlig, fordelagtig’ (4): sæm honum synazst minu bui
nyttiligh væra DI 3:627, 1398 > apogr.; nyttligr samme bet. (1): hans
nyttliga skipan DI 4:474, 1431 (JE kop.); nyttuligr samme bet. (1):
hæfuiligr oc nyttoligr DI 4:547, 1434 (JE kop.); nyttuliga adv. ‘gavn-
ligt’ (1): loghliga nyttoliga oc skadalaust DI 4:474, 1431 (JE kop.). Ord-
formerne beror sikkert på norsk eller dansk påvirkning. Mno. d.s. (j bu-
369 Afledningen nddugliga adv. forekommer i en ærkebispestatut fra 1327 og i et brev fra
1488; i begge tilfælde er betydningen verdslig (DI 2:630, 1327 > c. 1360-1400; DI 6:643,
1488 > apogr.). - Nddugligr i bet. ‘passende’ forekommer i et testamente fra 1446: suo
sem henne er nadugligt DI 4:676, [1446] > 1500-t.
370 Dette belæg er snarest afskriftens (1500-tals) sprog.